Luan Rama
Ishte një Requiem i Mozartit… arie të argjendta… Atë ditë ai kishte qenë në Touquet për një çështje imobiliare, në atë breg të kaltër të Normandisë, aty ku fillonte “Côte d’Opale”, bashkë me mikun e tij, Laurent Chretien dhe ja tani, çuditërisht ai ishte pushtuar nga ato arje plot hire mozartiane. Dhe në fakt ishte një soprano e re që sapo ishte shfaqur në skenat e teatrove të Evropës.
Kur doli, ishte natë e vonë dhe ashtu të entusiazmuar nga muzika, miku i tij desh ta ftonte në bistronë pranë të pinin një gotë para se ai të shkonte, por Pierre parapëlqeu më mirë të kthehej.
– Ah, jo, Mariana më pret… Ishte vërtet një koncert i mrekullueshëm. Bëre mirë që këmbëngule…Ti e njeh?
– Kë, sopranon? … Jo, por lexova sot në gazetën e qytetit. Një këngëtare që po bën një karrierë të shkëlqyer. Një zë i ëmbël, i mrekullueshëm, padyshim… “colorature”.
Dhe një orë afronte mesnata, ndërkohë që Pierre u fut në makinë dhe u nis. Ishte një natë vere, e ngrohtë dhe plot aroma, veçanërisht aty në breg të detit. Shtëpia e tij ishte jo larg, pothuaj në bregdet, veçse një gjysmë rrugë nga Toucquet, që parizianët e quanin “plazhi i Parisit”.
Kur mbërriti në qytezën e vogël normande, qielli ishte mbushur gjithë yje çka i kujtonte një tablo të Van Gogh, pikturuar në mbrëmjet e ngrohta të Arles, në jugun e ngrohtë francez. Aroma e pishave përreth kishte pushtuar gjithçka. Ai u ngjit me shpejtësi dhe e gjeti Marianën atje, në karriken e saj lëvizëse, si zakonisht, duke ndjekur një film. Ai hyri me nxitim dhe shkoi e puthi, duke i përkëdhelur flokët, pa folur, pa pritur ndonjë përgjigje.
– Besoj se je kënaqur!
– Ah, Moxart, padyshim kompozitori më i madh i gjithë shekujve… dëgjova Meshën në si… Të mendosh se e kompozoi një muzikë të tillë në një gjëndje deliri pothuaj pak kohë para se të vdiste është diçka e pa imagjinueshme?! Po të kishte dhe një koncert të dytë patjetër që do të shkonim bashkë…
Ajo e vështronte me vështrimin e saj të zakontë, të ëmbël, me një dashuri të pafund, duke i dhënë të kuptonte se gëzimi i tij e lumturonte dhe atë. Pastaj ai iu afrua dhe si çdo mbrëmje, e shtyu me karrocë, e afroi pranë krevatit të tyre dhe e shtriu në shtrat. Ishte aq i ngazëllyer, sa e puthi, e puthi përsëri, duke pikasur se ajo i kishte ruajtur ende hiret e saj…
Të nesërmen paradite ishte e shtunë dhe si zakonisht ai e çoi atë në breg të detit, nja pesë kilometra larg shtëpisë së tyre. Ishte një qiell ngjyrë gri, pa re, megjithëse ende ngrohtë dhe me një erë që shtynte degët e pishave buzë detit. Ata shkuan si gjithnjë në vëndin e tyre, një bregore e lartë mbi plazh, aty ku vinin fare pak njerëz dhe ku zbulohej një pamje madhështore e detit dhe shkëmbinjtë e thepisur që binin mbi të. Tutje, një morri pulëbardhash vinte rrotull atij porti të vogël ku ishin veç tri jahte të vogla dhe dy anije peshkimi. Ata qëndronin aty një kohë të gjatë dhe dëgjonin muzikë. Ishte riti i tyre… Muzika përballë magjisë së detit dhe pafundësisë! Atë ditë, si zakonisht ai nxorri kasetofonin e vogël dhe i tregoi asaj diskun e ri që kishte blerë:
– Eshtë disku i saj më i ri!… – dhe ia la asaj në prehër, që ta shikonte. – E habitshme, ishte një bjondje pak a shumë si ti kur i mbaje flokët e gjata. Një këngëtare e huaj, një soprano shqiptare…
Ajo hoqi vështrimin nga disku i ri dhe vështroi nga ai. Ai e kuptoi buzëqeshjen e saj. Pastaj, kur muzika filloi, që të dy vështruan tutje detin dhe u përhumbën në të, në hiret e muzikës dhe nuk dihet ku. Te dy ishin të lumtur.
Dallgët poshtë vërtiteshin mbi shkëmbinjtë duke lënë një shkumë të bardhë që sapo tretej, përsëri vinte një dallgë tjetër që shkumbëzonte, e kështu parreshtur. Ndërkohë Mariana kishte mbyllur sytë. Kështu ndodhte gjithnjë kur ajo prekej, që të mund të përmbante lotët. I mbylli një çast dhe s’dihet pse pikërisht atë moment kur për aq e aq herë, ndoshta për të njëmijtën herë, iu shfaq martesa e tyre dhe muzika klasike që luhej gjatë gjithë kohës, jo vetëm në kishë por dhe në restorantin ku ishin mbledhur, në një bujtinë tipike normande buzë një përroi dhe një mulliri të vjetër të tranformuar në restorant që atë të djelë ishte vetëm për ta… Dëgjonin veçanërisht Maria Callas, Maria Caballes, June Sutherland apo Renata Scotto, që ishte një nga më të parapalqyerat e Pierre edhe pse Marjana çmëndej pas Callas… Callas me muzikën e dirigjuar nga Herbert fon Karajan, dhe kjo ndoshta sepse atë e prekte dhe historia e vet personazhit, historia e gruas që u vra nga tradhëtia e të dashurit të saj, apo sepse në kulmin e famës së saj ajo ndjeu se po e humbiste shkëlqimin e zërit të saj. Marjanës i kujtohej fare mirë ajo mbrëmje, kur në teatrin e operas Callas kishte bërë një note fallco çka e ndjeu dhe menjëherë kishte ndërprerë shfaqjen duke humbur në prapaskenë. Drejtori i operas kishte nxituar në lozhë për ta bindur që ta vazhdonte shfaqjen, por s’kishte mundur. Callas nuk do t’i ngjiste më shkallët e skenës deri sa të vdiste. Donte të linte kujtimin e zërit të saj në kulmin e vet, në kufirin e magjikes.
Ai hapi sytë dhe vështroi fytyrën e saj, gjithnjë symbyllur. Iu afrua, i preku majën e veshit me cepat e buzëve, duke e puthur pastaj ëmbëlsisht. Ajo vetëm përkuli kokën disi pas, e dehur sigurisht nga ajo përkëdhelje e ëmbël që i kujtonte gjithë dashurinë e saj, në të gjitha ditët e netët, në çdo stinë.
Tani këngëtarja po këndonte një arje të Puçinit… Kur muzika mbaroi, një arje tjetër filloi dhe përsëri nga Puçini.
Tani dhe ai mbylli sytë.
Dy orë më vonë ata i hipën makinës dhe po ktheheshin. Si zakonisht Pierre dëgjonte stacionin «France-Musique». Pas një koncerti pianistik, ja ku filloi të dëgjohej një Concerto në Si Bemol Majeur e Vivaldit. Diçka mërmëriti nëpër dhëmbë dhe ai menjëherë deshi ta hiqte dhe të dëgjonin diçka tjetër, por në çastin që kërkonte një stacion tjetër, ajo u kollit dhe lëvizi.
– Lëre, le ta dëgjojmë… pavarësisht!
Ai e kuptoi se ajo donte ta dëgjonte edhe pse ai nuk e donte këtë muzikë, e cila e çonte gjithnjë drejt atij momenti tragjik kur ata dëgjonin të lumtur në makinë, pjesën e dytë, Adagio e Katër Stinëve të Vivaldit dhe kur papritmas, të goditur nga një makinë tjetër, makina e tyre ishte përmbysur, ishte rrotulluar disa herë deri sa kishte ndalur tek një rrap i vjetër jo larg rrugës. Papritur ai kishte ndjerë diçka që t’i lagte fytyrën. Ishte gjaku i Marianës që kishte pranë.
Ah, e tmerrshme, po ai imazh që i zhdukej, i rishfaqej, pa mundur të shuhej në kujtesën e tij, ngjizur aty nga një fuqi mistike. Kokën e kishte ndjerë të rëndë dhe në fillim, nga goditja e fortë ai nuk po e kuptonte se ku ishte dhe se përse nuk arrinte dot të lëvizte duart e tij. Pastaj dalëngadalë arriti të realizonte se ishte në veturën e tij të përmbysur dhe pranë, pështetur krah tij, gjendej trupi i palëvizuar i Marianës. Nuk arrinte të fliste dot. Atëherë u tërhoq ngadalë, doli nga porta e pasme dhe menjëherë instinktivisht iu afrua Marianës nga ana tjetër, e cila ishte shtrirë dhe krahu i majtë i dilte nga dritarja. Ai e preku nga duart dhe pastaj i foli. Ajo në fillim nuk u përgjigj, çka atë e tmerroi, por pastaj, kur iu afrua për ta tërhequr, ajo diçka pëshpëriti, vetëm një mërmërimë, pa mundur të kuptohej se çfarë donte të thoshte. Nga radio e makinës, Adagio e Vivaldit vazhdonte me një atmosferë poetike, në kontrast me imazhet që ai kishte para syve. Papritur, larg, ai dalloi shoferin e makinës tjetër që vinte drejt tyre me këmbët që i merreshin dhe fytyrën e gjakosur. Vallë një i dehur?
Tani përsëri po né makinë ata dëgjonin Vivaldi, por nuk ishte e njëjta gjë, ishte një pjesë operistike e mjeshtrit venecian ku këndonte e dashura dhe njëkohësisht sekretarja e tij, Anna Giro, të cilën ai e kishte gjetur në «Ospedale della Pietà», aty ku ai u mësonte muzikën prostitutave dhe kompozonte për to.
Pas katër ditësh në gjendje koma, ajo kishte mundur të lëvizte vetëm disi gjymtyrët e sipërme, pasi kollona e saj kurrizore ishte dëmtuar rëndë. Tani veç mund të lëvizte sytë, të lëshonte një grimë buzëqeshje, copra fjalësh që vështirë t’i kuptoje, belbëzime fëmijësh, fjalë të pakuptimta. Pas përpjekjesh të shumta që ta kuptonin se ç’donte të thoshte, meqë kjo e irritonte, më së fundi, e lodhur nga ajo cfilitje e parreshtur, Marjana vendosi te mos përpiqej më. Në shumë nga konsultat me specialistët neurologë dhe në klinikat e specializuara të Parisit, mendimi i specialistëve ishte i njëjtë. Ishte pothuaj e pamundur që gjendja e saj të ndryshonte, pasi goditja kishte qenë shumë e fortë. Por si gjithnjë, doktorët nuk e mbyllin portën e shpresës me shprehjen se «trupi nganjëherë bën mrekullira». Ja pse ai shpresonte dhe i kapur gjithnjë pas kësaj shprese, vite me rradhë ai i shërbente asaj duke menduar se ndoshta një ditë gjithçka do të ndryshonte. “Mjaft, mjaft” i thonin të afërmit e tij… “edhe ti duhet të jetosh”… por Pierre besonte. Besonte në mrekullinë që do të ndodhte. Dhe kështu, vitet kalonin njëri pas tjetrit, por dashuria e tij për të nuk ishte zbehur, përkundrazi, ai bënte gjithçka t’i kujtonte asaj vitet e dashurisë së tyre dhe gjithçka nga udhëtimet e tyre, koncertet, vëndet ku kishin udhëtuar, bredhjet e çmendura, siç i thoshte ai. Ishte Pierre që fliste gjithnjë, që tregonte, që komentonte fotografitë që kishin bërë bashkë në Firence, Palermo, Barcelonë, Majorka, apo në ishujt e Greqisë. Dhe ai e shikonte se sytë e saj merrnin një lloj drite të gëzuar. Po, ai besonte në forcën e natyrës dhe se përkushtimi dhe forca e dashurisë së tij do ta sillte atë në jetën e mëparshme. Dhe kështu vitet kalonin, flokët e saj filluan të marrin një ngjyrë hiri të argjendë. Edhe pak bëheshin dhjetë vjet…
Kishte kaluar një kohë e gjatë, ndoshta një vit, kur një ditë, në televizion, ai dëgjoi për sopranon shqiptare në një emision të kritikës muzikore Eve Ruggeri. Menjëherë e kishte afruar Marianën nga televizioni duke i thënë: ”Ja, kjo është ajo soprano shqiptare… këngëtarja e Moxart…
Ndërkohë soprano i përgjigjej pyetjeve të Ruggeri-t, duke folur dhe për rolin e ardhshëm të saj në teatrin “Le Capitole” të Toulouse, në jug të Francës, në fundin e atij muaji.
– Do të luajë La Traviatta… – shtoi ai dhe e afroi dhe më afër karrocën e Marjanës që ta ndiqte më mirë emisionin. Sytë e saj kishin një lloj drite kureshtare dhe të gëzuar, si të donte të thoshte: «Çudi… vërtet që më ngjan…»
Që të nesërmen ai ishte interesuar për shfaqjen në «Le Capitole» dhe vendosi të shkonte, duke e lënë Marianën me të motrën, siç ndodhte ndonjë rast që ai largohej nga shtëpia. Dhe ditën e caktuar ai shkoi në Toulouse. Ishte një e shtunë në mbrëmje dhe teatri ishte plot. Kishte ndoshta njëzet vjet që nuk e kishte parë sërrish këtë lloj opere të mrekullueshme, nga më të bukurat dhe më të interpretuarat e Verdit.
Gjithë atë mbrëmje, ai dëgjonte me një lloj ngazëllimi Violetën e sopranos shqiptare, e cila në fund shuhej në një “pianissimo” të dhimbshme, si një psherëtimë vdekjeje. Në fund, kur shfaqja mbaroi dhe soprano bashkë me këngëtarët e tjerë u detyruan të përshëndesnin disa herë publikun që i duartrokiste, ai shkoi në barin pranë teatrit. Nga xhami i barit ai pa sopranon me një grup fansash duke shkuar mespërmes sheshit drejt një restoranti tjetër më tutje. Soprano shkëlqente mes tyre me pamjen e saj të bukur e gazmore. Në fillim ai kishte menduar t’i shkonte në llozhë dhe ta uronte si fansat e tjerë, por menjëherë hoqi dorë. Ajo nuk e njihte. Ç’do të thoshte për të ?…
Të nesërmen, para se të merrte trenin, ai shkoi në dyqanin e luleve pranë operas dhe kërkoi t’i çonin sopranos një tufë me lule, meqë ajo një ditë më vonë do të kishte shfaqjen e saj të dytë. Dhe bashkë me lulet një urim nga Pierre Larbeau.
Kur u largua, ai bleu ne dyqanin e operas dhe një regjistrim të ri me arje të saj, duke filluar me arjen kryesore të Traviatta-s, «E strano…»… Ishte një rrugë e gjatë. Pas një ndalesë në drekë në Paris, ai nuk mungoi të kthehej në FNAC si dhe në kafenenë e tij të preferuar «La Coupole», pranë Montparnasse. Pasdite u nis drejt Normandisë. Sapo hyri kryqëzoi vështrimin e Marjanës me një shikim sikur të donte t’i thoshte: «U kënaqe?… Si ishte shfaqja?…
Ai menjëherë rregulloi tavolinën, nxorri një shishe verë dhe afroi Marjanën pranë tavolinës. Pasi tavolina ishte shtruar dhe vera ishte hapur, ai nxorri diskun e blerë dhe duke ia treguar Marjanës e vuri në manjetofon. Pas disa sekondash u dëgjua muzika verdiane e Traviatës. Ishte zëri i saj që këndonte: «Ai vjen pranë meje, e sëmurë/ dhe ndez një ethe të re/ duke më zgjuar dashurinë/ atë dashuri që është fryma e gjithë universit…»
Ai ngriti gotën dhe duke u zgjatur e puthi lehtë, në gushë. Muzika e Verdit mbushte gjithë atmosferën e asaj dhome që kishte provuar aq shumë dhimbje dhe që tani e kishte kthyer në një dekor poetik. Një moment, pas një pauze, dëgjoi mërmërimën melodioze të Marjanës, e cila sa herë kishte dëshirë të këndonte, lëshonte një mërmërimë pa mundur të shprehte ngazëllimin e saj. Kur muzika mbaroi, ai shkoi dhe tërhoqi një nga sirtarët e komodinës duke kërkuar diçka gjer sa më së fundi e gjeti. Ishte një album fotografik i vjetër me fotografitë e Marjanës në kohën e adoleshencës dhe të rinisë, Marjana duke kënduar… një pjesmarrje në një konkurs, një tjetër para një grupi pedagogësh… Ai i ishte afruar dhe po ia tregonte me rradhë ato fotografi që kishin kohë pa i vështruar. Ishte Mariana kur kërkonte të hynte në rrugën e artit por që s’kishte mundur të futej dot. Që e vogël kishte dashur të bëhej këngëtare dhe në moshën 11 vjeçare nëna e saj e futi në rrethet muzikore dhe më pas në një kurs kantoje. Mariana ishte një vajzë e pasionuar, por të bëheshe soprano ishte diçka tepër e vështirë dhe pas disa përpjekjesh, më së fundi ajo u tërhoq duke fshehur zhgënjimin e saj. Pas gjimnazit kërkoi të studionte për mjeksi. Kërkoi të bëhej pediatre dhe e tillë u bë pas shumë vitesh studimesh të lodhshme dhe në një kohë të gjatë… Më pas ishte njohur me Pierre dhe bashkë kishin krijuar një çift të mrekullueshëm dhe tepër të dashuruar. Por shumë vite më vonë, gjithçka ishte ndërprerë dhe meqë pas aksidentit ajo e kishte të vështirë të fliste dhe të pamundur të lëvizte, Pierre i ishte kthyer muzikës klasike të cilën e dëgjonin bashkë. Ishte e vetmja muzikë që i prehte të dy dhe ata humbisnin kështu në një botë tjetër, duke prekur gishtërinjtë e njëri tjetrit në një mpleksje sensuale.
Të nesërmen paradite, ai e nxorri sërrish Marianën duke e afruar me karrocë drejt makinës. Si gjithnjë do të shkonin drejt atij bregu shkëmbor që ishte shndërruar në nje strehë paqeje dhe dashurie të pafund, ku muzika dhe klithmat e pulëbardhave hynin në një lloj harmonie magjike me zhurmën e dallgëve dhe gjithçka vinte përtej atij deti.
Pierre u përkul dhe e puthi. Ndjeu thatësirën e buzëve të saj, por kur e puthi sërrish, me një ndjesi keqardhje, papritmas ndjeu që ato buzë qenë njomur, çka i kujtonte dëshirat e vjetra të saj, atë gjëndje kur në shtrat, në çastin kur bënin seks, goja e saj lëngëzohej së tepërmi, sikur puthja në buzë të kishte dhe ajo orgazmën e saj. Po, ishte ndjesia e saj e vjetër, një puthje që kishte zgjuar një ndjesi të vjetër që kishte kohë që nuk e kishte provuar.
Tutje, mbi shkëmbinjtë pulëbardhat klithnin dhe endeshin në atë harlisje që i jepte detit diçka të gjallë. Në mbrëmje u kthyen. Jo rrallë gjatë natës, ai ëndërronte sikur ajo vinte lehtas, majë gishtërinjve dhe e zgjonte në anën e tij, duke e prekur lehtë në sup dhe duke i bërë pastaj shenjë që ta ndiqte nga pas.
Në fundin e korrikut ai e mori Marianën përsëri në makinë, edhe pse ajo nuk donte më. Deti, qielli, pulëbardha, horizonti tej ishin të trishta për të, mbytëse, vrasëse. Dukej e përhumbur, si në një gjysmë-zhgandër. Ishte në fund të të gjitha përpjekjeve për të jetuar. Donte të dorëzohej, ndjente se gjithçka po shteronte nga vetvetja e saj, si një tërheqje deti që e merrte të gjithën me vet dhe sikur gjithçka humbiste në etër… «Pierre, nuk mundem më! Pierre!… Por Pierre mendonte se ai det dhe një Mozart apo Verdi do të mund ta mbanin ende gjallë atë. Dhe përsëri e vinte ballë detit, në lartësitë e shkëmbores, si një mjellmë të plagosur që vinte të shuhej atje. Dhe ajo mbyllte sytë dhe dëgjonte, që të humbej në një lloj deliri siç kishte humbur dikur vetë krijuesi i asaj muzikë të shenjtë, Moxart…
Kur Mariana vdiq, atë mbrëmje, në vetmi, kur njerëzit e familjes ishin larguar, ai kishte qëndruar aty, pranë saj, duke vendosur muzikën e Vivaldit, atë Adagio që pas aksidentit nuk e kishte vendosur më në manjetofon. Që nga ajo kohë, ai s’kishte dashur ta dëgjonte sërrish Vivaldin e pikërisht atë Adagio që mjerisht ai vazhdonte ta dëgjonte ato çaste me fytyrën e përgjakur dhe sytë e humbur të Marianës. Ajo tani ishte aty, pranë tij, e kredhur në shtrat, në atë humnerë të pafund heshtjeje dhe dhimbjeje, me fjalët mbetur në eter, ato fjalë që donte t’i thoshte dhe që nuk i kishte thënë dot. Çfarë vallë?… Një Zot e dinte… Tani, ai s’do t’i puthte më ato dy sy të mëdhenj e të bukur që i puthte dikur si i çmendur. E kështu ai e la veten të pushtohej nga ajo Adagio që tani po e merrte me vete dhe e ngrinte bashkë me Marianën në ajër duke i ngritur të dy, gjithnjë e më lart, drejt qiellit. Vallë kjo ishte Parajsa? Ç’ishte vallë?…
Shtatori hyri me një fllad të këndshëm dhe gjithë ato aroma që çlironte natyra. Mariana kishte pothuaj dy muaj që kishte vdekur dhe shtëpinë e kishte pushtuar një qetësi e kobshme. Pierre ikte që në mëngjes në punë dhe kthehej në mbrëmje vetëm për të fjetur, pasi kur qëndronte aty, ai menjëherë konstatonte mungesën e Marianës dhe një dhimbje e madhe e pushtonte. E atëherë për ta larguar këtë, Pierre vendoste muzikë klasike, arje dhe jo rrallë disqet e asaj sopranoje të këndshme shqiptare. Një ditë plot diell kishte rendur me makinë drejt bregdetit dhe ishte ngjitur në bregoren ku e kishin zakon të uleshin të dy dhe të dëgjonin muzikë. Atë ditë nuk kishte muzikë, veç klithmave të pulëbardhave që vinin rrotull dhe dallgëve poshtë që përplaseshin shkëmbinjve. Kishte qëndruar kështu një kohë të gjatë dhe kishte humbur në një qetësi të habitshme deri atë çast, disi mistike, kur tutje u dëgjua një kambanore kishe. Hapi sytë dhe vështroi për herë të fundit nga thellësia e detit. U largua. Që nga ajo ditë ai nuk u kthye më aty. Çdo gjë që e lidhte me Marianën e bënte të vuante tmerrsisht. Një ditë, duke dëgjuar arjen e Gildës në Rigoletto të diskut të sopranos shqiptare ai u trondit, duke u habitur njëkohësisht kur papritmas ndjeu se ai zë dhe imazhi i asaj gruaje i jepte një lloj paqeje, drite, një lloj gëzimi për një jetë që vazhdonte. Ai zë sikur e nxirrte nga ajo errësirë ku kishte rënë, nga ajo humnerë që i rëndonte aq shumë në shpirt. Vallë pse ngjante me Marianën?… Papritur, një ditë, gjatë një emisioni në televizion, ai morri vesh për operan e re që do të vihej në «Opera Garnier» dhe që sezoni operistik do të hapej me sopranon shqiptare. Kur po shikonte emision e drejtuar nga një kritik i njohur muzikor, Alain Douot, si dhe një gazetare e «France 2», duke ndjekur intervistën e saj, menjëherë ndjeu atë dëshirë që të shkonte dhe ta shihte në premierën e saj. Dhe premiera ishte dy javë më vonë. Emisioni vazhdonte dhe duke parë nga fytyra e sopranos, sepse iu shfaq përsëri fytyra e Marjanës që superpozohej mbi të sajën, sikur të ishte Mariana, ajo që do të luante së afërmi.
Ai kishte mëse gjashtë muaj që s’kishte shkelur në një sallë koncerti apo opere që pas shfaqjes në «Le Capitole» të Toulouse-s. Dy herë me rradhë i kishte dërguar lule në premierat e saj me një pusullë me emrat e Marjanës dhe të tij. Që të nesërmen ai rezervoi biletën për premierën në Paris.
Atë ditë, për të udhëtuar drejt Parisit, ai u nis që paradite, me makinën e tij. Kur mbërriti në qytetin e viteve të tij studentore, qielli ishte mbuluar me një gri ngjyrë plumbi, por kjo as që i ra në sy. Gjithë qënien e tij e kishte pushtuar një lloj gëzimi dhe emocioni. Kur hyri në holl midis atyre njerëzve që ngjisnin shkallët për të shkuar në vëndet e tyre, ndjeu se ngado njerëzit ishin të qeshur dhe në pritje të një mbrëmjeje të gëzuar. Ishin njerëz që jetonin me muzikën klasike. Pas dhjet minutash shfaqja filloi. Ishte «La Boheme»… Mimi në La Bohème. Soprano tashmë këndonte. Zëri i saj mbushte hapësirën e atij teatri të vjetër në velur, ku në kupolën lart qëndronin të heshtura figurat disi blu të Chagall… «Jetoj vetëm, e vetme në botë/ atje në një dhomëz të bardhë/ që shikon nga çatitë dhe qielli…» Ajo këndonte, dhe në atë mrekulli të zërit që përshkonte shpirtrat e atyre njerëzve ai filloi të fliste me vete, heshturazi, në një ëmbëlsi të skajshme… «Mariana ime… tani jam në opera «Garnier». Të kujtohet kur kemi qënë herën e fundit ? U bënë shumë vite. Ti e pëlqeje shumë këtë opera dhe kuptohet… të pëlqente veçanërisht kubeja që të kujtonte qiejt dhe ëngjëjt. Jam këtu dashuria ime që më mungon tmerrsisht…»
Gjatë gjithë shfaqjes, ai dëgjonte operan dhe njëkohësisht fliste me Marianën imagjinare. Ngjante sikur ishte me të, ajo në krah të tij dhe Mimi përballë në krahët e dashurisë dhe të zhgënjimit. Kur shfaqja mbaroi, në një gëzim të heshtur, ai duartrokiste parreshtur gjersa pas disa herësh kur artistët dolën të përshëndesnin publikun, më së fundi perdja ra dhe njerëzit filluan të lëvinin.
Sapo doli, Pierre nxitoi tek luleshitësja pranë operas të blente një tufë lulesh. Me të në dorë ai shkoi në krahun anash ndërtesës nga ishin mbledhur një tufë fansash të saj, disa me lule në duar. Pas pak ajo doli e shoqëruar me djalin e saj dhjetvjeçar. Shkëlqente e tëra. Soprano i takoi të gjithë, u fliste në emër, qeshte me ta, përqafohej dhe ja pas një çasti, Pierre pa e kuptuar u gjend para saj. Ai i shtrëngoi dorën dhe i zgjati tufën me trëndafilë të bardhë. Ajo i buzëqeshi me dashuri por ai e kuptoi se ajo po e shihte disi e habitur këtë njeri të panjohur dhe ja pse menjëherë ai i tha: «Jam Pierre Larbeau, nuk di nëse ju kujtohem, megjithëse është hera e parë që takohemi!»
– Pierre Larbeau? – pëshpëriti ajo duke kërkuar menjëherë në kujtesë dhe pas një sekonde u kujtua, pasi ai emër për të ishte bërë enigmatik dhe qe përsëritur kohë më kohë pa mundur të deshifronte fytyrën e këtij adhuruesi. – Më së fundi… – tha ajo duke qeshur dhe iu afrua duke e përqafuar… – Dhe unë isha kureshtare tu njihja.
– Po Mariana?… – shtoi menjëherë ajo.
Pierre u përtyp disi pa ditur ç’të thoshte. Buzëqeshja i iku dhe mezi arriti t’i pëshpëriste:
– Ajo tashmë është në qiell…
Sopranos i erdhi keq, mërmëriti diçka të pakuptueshme nëpër dhëmbë dhe e vetmja gjë që mund të bënte ishte ta përqafonte përsëri.
Ja ku më së fundi ata ishin takuar. Që nga ajo kohë fani i saj Pierre Larbeau nuk mungonte në shfaqjet që ajo bënte në teatrot e Francës. Madje një herë kishte shkuar dhe në Firence, ku ajo kishte kënduar një opera të Verdit. Po kështu dhe në teatron e vjetër të Napolit, në një opera të Rosinit. E megjithatë Pierre asnjëherë nuk ishte vetëm. Me të ishte dhe Mariana, hija e saj, prania e saj. Ishin gjithnjë të dy që ndiqnin arjet e saj të mrekullueshme me një “frasé” dhe një “aigu” mahnitëse që vështirë të arriheshin. Madje njëherë i kishin dërguar disa nga verërat më të mirë që Pierre ruante në bodrumin e tij «një “Romané Conti”… një “Mersaut” të Bourgogne-s… një “Rotchild” apo “Margaux”…
Kishte kaluar pothuaj një vit që s’kishte marrë më lajme nga Pierre. Soprano shqiptare sapo ishte kthyer nga një koncert në “Metropol Hause” në New York, për të filluar pak ditë më vonë provat me rolin e ri në Luçia di Lamermoor, kur në shtëpi, mes dhjetra letrash ajo pikasi dhe një zarf me shkrimin e Pierre Larbeau, ku ai i shkruante: “Shumë e shtrenjtë mikesha ime. Jam në spital, në ditët e mia të fundit dhe do të doja tu shikoja dhe njëherë. E di që po përgatiteni për rolin e Luçias pasi pashë programin e vjeshtës… Të përqafoj, Pierre.»
Vetëm tani ajo e kuptoi heshtjen e gjatë të tij. Ç’kishte ndodhur vallë që po shkonte dhe ai kaq shpejt? Një kancer?…
Atë ditë po punonte për skenën e çmendisë së Luçias. Një partiturë e vështirë, tronditëse, që kërkonte një forcë të madhe vokale. Rifilloi frazën e fundit të saj, kur çuditërisht, fytyra e shpërfytyruar e Luçias, ashtu siç e imagjinonte ajo, iu zëvendësua me fytyrën e Marianës. Ah, çpo ndodhte kështu ? Përse ? Jo, nuk ishte ai portreti i saj i paqtë e nostalgjik, por një fytyrë klithëse… ndoshta e kapur nga një parandjenjë apo dhimbje e madhe për Pierre…
Tri ditë më vonë ajo mori trenin për të shkuar në Normandi. Po të ishte dikush tjetër, ndoshta ajo do t’i shkruante vetëm një letër, pasi sa herë kthehej, detyrimet ishin të shumta, por historia e tij e kishte prekur që atë ditë kur morri vesh historinë e Marjanës dhe ëndrrën e saj të pa realizuar: të bëhej një soprano… Marjana që e ulur në atë karrocë lëvizëse, kishte ardhur një herë ta ndiqte né teatrin e Marseille-s dhe kjo ishte hera e fundit …
Ishte pasdite kur ngjiti shkallët e atij spitali normand jo larg nga deti. Gjithçka kishte rënë në qetësi. Në recepsion i thanë se ai ndodhej në katin e dytë, dhoma 37. Tek ngjitej me ashensor, një lloj emocioni e kapi. Madje për nje çast, edhe pse kishte vendosur dorën në dorezën e dhomës së tij ende nuk po e shtynte. E habitshme, nga dhoma dëgjohej një muzikë… Luçia e Lamermoor! Pas një hezitimi ajo trokiti lehtë. Nga brenda, mezi u dëgjua një pëshpërimë që tha: Hyni!…
Mbi krevat, ajo vështroi mikun e saj Pierre, fytyra e të cilit sapo e pa shtangu. Donte të ngrihej por soprano i bëri shenjë të mos luante.
– Pierre!… – dhe ajo u përkul dhe e puthi në faqe.
Fytyra e tij papritmas u lumturua. Zgjati dorën dhe mbylli manjetofonin.
– S’ka tri ditë që jam kthyer. Isha në «Metropolitan»… Po ti, që kur kështu?
– Ka më shumë se gjashtë muaj… Herën e fundit u pamë në teatrin e Monte Carlo-s. Atëherë sëmundja sapo më kishte prekur. Dyshonin për një leucemi dhe shpejt kjo u vërtetua…
Një heshtje e gjatë sundoi në dhomë. Ajo i përkëdhelte dorën dhe vështrimet e tyre u kryqëzuan.
– Në fakt isha e habitur që për një kohë të gjatë ti ishe bërë i heshtur… – theu heshtjen ajo. – E di, duhej tu telefonoja, por duhet të më kuptoni, profesioni ynë është një rendje e vazhdueshme nga një teatër në tjetrin, nga një koncert në tjetrin dhe kur janë pjesë të reja të repertorit, duhet punuar shumë për t’i interpretuar sa më mirë… Duhet të më kuptosh Pierre, është një vrapim cfilitës, aq sa nganjëherë jemi gati të dorëzohemi, por këtë publiku nuk e di… ai pret të na dëgjojë, të preket me muzikën dhe vetëm kaq.
Ajo u habit që foli aq gjatë, sikur t’i fliste vetvetes.
Pastaj heshti një çast dhe morrri dorën e tij në të sajën. Ishte një dorë e zbehtë, gati pa jetë, por ajo e ndjeu shtrëngimin e tij. Ai njeri tashmë i dukej tepër fisnik… nuk ishte thjesht një admirues si shumë të tjerë…
– Miku im i mirë, – shtoi ajo… sidoqoftë, sot gjithçka mjekohet… ti shpejt…
Por ai nuk e la të mbaronte:
– Ah, – qeshi hidhur Pierre, – kur ke një leucemi të tillë shpërthyese, vështirë të shpresosh… Imagjino të ndodhte kjo kur Marjana ishte gjallë…
Kjo fjalë e tij e tronditi dhe e drithëroi njëkohësisht. Vërtet, çdo të ndodhte po të ishte Marjana gjallë?…
– Po dëgjoja Callas në Luçia di Lamermoor… Eshtë nga rolet më të bukura të saj. E di që do ta këndosh së shpejti.
Ajo i shtrëngori dorën përsëri. E kishte vështirë të fliste në atë mallëngjim që po i shtrëngonte fytin.
– Marjana e pëlqente shumë… një rol i vështirë dhe dramatik, – vazhdoi ai.
– Dhe unë mezi pres të fillojmë provat dhe Callas padyshim është referenca më e mirë për mua… Ishte roli i saj fetish.
Ai zgjati dorën dhe shtypi manjetofonin sërrish.
Një heshtje u krijua në dhomë. Tani, që të dy dëgjonin Callas, zërin e asaj sopranoje mitike. Ishte pikërisht skena e çmëndurisë së Luçies, “Il dolce suono”…
– Sa do të doja të isha në premierën tënde… Mbase Zoti më jep fuqi deri atëherë. Nëse po, do të vij patjetër.
Ai ktheu kokën nga dritarja. Jashtë kishte filluar një shi i imët, i helmët.
Një orë më vonë ajo ishte në trenin që e çonte drejt Parisit. Vështrimi i saj ishte tretur mbi ato peizazhe të gjelbëruara që shtriheshin pafund. Dhe në atë bukuri të peizazheve normande ajo mendoi se fati nganjëherë i godiste njerëzit në një mënyrë të tmerrshme. Ajo që besonte gjithnjë se ishte njeriu ai që e kishte në dorë jetën e vet, tani e kuptonte sesa e brishtë ishte qënia njerëzore… si ato re gri që ndereshin dhe që pastaj era i merrte për t’i çuar s’dihej ku, tej skajit të asaj bote.
Në tetor, ditën e premierës, tek këndonte, ajo hidhte vështrimin mbi spektatorët me shpresë se midis miqve të saj shikonte dhe Pierre, atje në rradhët e mesit, siç e kishte zakon të ulej ai. Pas shfaqjes, që u prit me një entusiazëm të papërshkruar, fanët e saj shkuan ta uronin dhe ta përqafonin siç ndodhte gjithnjë me duart plot buqeta lulesh. Por atë nuk e pa. Ajo natë ishte një festë e gëzuar në një restorant pranë operas, ku ajo ishte rrethuar gjithashtu nga familja e saj. Premiera kishte qënë në triumf dhe dy gazetarë prisnin jashtë që pas darke të merrnin një mbresë të saj.
Të nesërmen paradite, ajo u ngrit vonë. Ndjehej ende e cfilitur nga përjetimi i rolit, skenës, i gjithë atyre emocioneve të forta që shkaktohen kur hyn në jetën e personazhit dhe aq më tepër kur është një personazh tragjik. Kur hyri në sallonin e suitës së saj ajo pa se mbi tavolinë qëndronte nje tufë e bukur dhe e madhe plot trëndafilë të bardhë, lulja e parapëlqyer e Pierre. Iu afrua, kundroi lulet dhe zgjati dorën për të marrë zarfin që ishte ngjitur në të. Por sipër zarfit ishte një shkrim i panjohur. E hapi letrën dhe lexoi: “Zonjë! Klienti ynë Pierre Larbeau që vdiq muajin e kaluar kishte porositur që pikërisht ditën e premierës tuaj tu dërgonim këtë buqetë me trëndafilë… »
Soprano shtangu. Diçka e shtrëngoi në zemër dhe sytë iu njomën nga lotët.
Pierre nuk kishte dashur ta shqetësonte më parë e t’i bënte të njohur se po ikte nga kjo botë… nuk donte ta shqetësonte para shfaqjes…
Ajo mbylli sytë dhe për një çast iu kujtua fytyra e mikut të tij të sëmurë kur sëbashku dëgjonin arjen e Luçies… «Il dolce suono»…
«Zë i ëmbël»… dhe një botë morti.
