Rudi Erebara
Koha e parë: Pritja
Libraria
Peizazhi i botës u bë një me historinë e saj, – tha më në fund dhe harroi emrin mes rafteve. Duke ecur në atë rrugë, në krye të saj, si në çdo seksion, ai u bë ai edhe për veten; doli në një kuptim të dëlirë dhe të lehtë. Deri më sot, historia prej njeriu dhe dëshirat e ndryshme kundrejt gjithçkaje, që nuk ka lindur me të, e kanë tërhequr zvarrë nëpër shembuj jete të zakonshme.
Përpjekja për të mbetur në kufijtë e vetmisë absolute, hap më hap dështon. Sot ai vendos, të thërrasë veten unë. Nesër kthehet prapë e bëhet ai. Ashtu kot e nuk do t’ia dijë fare. Librat dhe puna mbi to e ndihmonte të kishte respekt për trupin, si Nietze, si Michelangelo. Ashtu me trupin nuk ndihej i vetmuar. Kujdesej se mos librat ia lodhnin më shumë se duhej përmes vuajtjeve të shpirtit. Edhe këtë shpirtin as nuk di fare se ku rri, e çfarë është, përveç se kur i ndien dhimbjet e sëmbimet prej zemrës, mëlçisë, veglave që shtojnë njerëzit, apo thjesht edhe nga thembra, aty te maja e Akilit. Piktura dhe muzika e ndihmonte për shpirtin. Sikur e kthente mbrapsht si petë byreku kur hapet në tavolinë me rul, edhe aty vetmia merrte dy pjesë, edhe si ai, edhe si unë. Filozofia i ngatërrohej kot, përherë mes papunësisë dhe emrave të humbur nëpër kohë të tjera ku historia që ai kishte zgjedhur nuk shkonte dot, me historinë që thoshte unë. Respektin e ndau më dysh, në një dyshim tundues ndaj ekzistencës së tij, dhe një pranim pohim si e thënë po me kokë me tjetrin që ishte puna dhe jeta e përditshme, mes rafteve e korridoreve me pllaka tip kuti shahu, një e bardhë një kafe. Gjest më tepër se sa fjalë ishte ky pohim si për veten si për tjetrin. Kështu iu bë Borges-it si pika më e lartë ku njerëzit përpiqeshin të ndërronin edhe modën e veshjes me tjetrin, mes përpjekjesh të marra për të prodhuar kryevepra të mëdha, në vend që t’i hedhin më pak erëza gjellëve me lëng, se sa mishit të pjekur për të heshturin që ngarkonte e shkarkonte libra. Pastaj edhe atij i iku, iu tret. Kur librat me shumë faqe po e lodhnin po aq sa ato me pak. Se ashtu i binte dita, të ngrinte më pak me shumë faqe, si numër; kurse me librat e vegjël i lodheshin shumë këmbët, me ulje ngritje pa fund. Thembra aty te vendi i Akilit, i therte sa e fshinte nga faqja e dheut edhe shpirtin, edhe mëlçinë që i ankohej si ves, prej uiskit të dorës së fundit. Edhe këmbët e shkreta mes pllakave me lara kërkon si Odiseu një atdhe ku qetësia ishte qetësi, pa gjumë sigurisht, po paqe ama. Nyja e Akilit, në librari dhemb më fort se shpata. Se është dhimbje e përhershme, si e pafund, aq sa shpesh të shkon mendja se mos shpata prandaj nuk e vriste dot Akilin, se perënditë e ndëshkonin me dhimbjen e thembrës. Aty mes për mes rafteve, ku era e djersës ngjiste pas pluhurit të imët të letrës së grirë aq sa qe bërë push, kishte paqe, po paqe si luftë e ftohtë, ku nuk mendon dot e nuk fle se mos harron rreshtin alfabetik dhe radhën e caktuar sa herë që ulesh e ngrihesh, me sytë që në fund të ditës të ngjanin sikur ishin ndarë me katroret e pllakave, të bardha dhe kafe. Kur filloi ndryshimi, si datë, ndoshta nuk e di. Ndoshta edhe e di po e kam harruar. Ama nuk më lëshon pe në kokë kujtimi, se atë kohë, të mos e quaj ditë gatuaja pa shumë erëza, edhe imagjinoja
një gjellë më të mirë se ajo që haja. Ky lloj ushqimi fizikisht kishte shije letrare e më hallakaste nëpër troje vende ku me siguri Odiseu ka therur lopët e diellit, i ka lyer me kripën e tharë të shkëmbinjve aty rrotull, pastaj janë kujtuar se nuk kanë as bukë, as verë, birrë jo e jo, në fund kujt i ka ngelur në fyt ka rendur të kthejë kafshatën poshtë me ujë nga burimi që rrinte prej lart ku shurronin nimfat, si Made in India, që i donin lopët deri në dashurinë që vjell më pas urrejtje. Sa herë përtypesha, i larë të hiqja nga vetja me qetësinë,
erën e librave, të djersës, pluhurin, ikja me mend në këto vende të pastra, ku ndëshkimi dhe lavdërimi, endeshin aty – aty pa dallim. Se pse nuk pinte qumësht Odiseu, e di vetëm ai; po me sa duket ata donin shijen e fortë të mishit të pjekur me dru të virgjër, me
kripë te virgjër, edhe po ta lanin me shurrën e virgjër të hyjnive të ishullit aty hynin në faj e ndëshkoheshin, se kështu ndoshta prishej kthjelltësia e pastërtisë dhe paqes.
Në këtë fillim të ndryshimit unë, e pashë veten nga shpatullat. Ndryshimi ishte apozicional. Silueta ime në sytë e panjohur që më dhanë këtë pamje ishte kaq e parëndësishme, sa shtysa për t’i kuptuar ata që më endeshin nëpër kokë kur haja me pak erëza. Shumë e dobët ishte edhe dëshira për të parë veten përditë më shumë se sa si roje e thjeshtë që kujdeset për mbarëvajtjen e punëve mbi një grup të burgosurish të dënuar përjetë me punë të detyruar. Herë – herë, puna ishte qetësia më e madhe, sepse vërtet në pik të lodhjes e kapja veten të ngopur, të ngazëllyer, deri edhe të lumtur, kur nuk kisha më mbi duar fletë të shkruara me gjëra kaq të bukura sa ushqimet e virgjëra të Odiseut, por veç pesha, si mundimet e detyrueshme që ai pësoi rrugës, edhe nuk bëri një herë oh. As për mirë as për keq. Në librari si hamall, ndodhet toka dhe koha.
Toka dhe koha ku gjendem, përbëhet nga një peizazh i përbërë, me shtëpi prej letre dhe pemë që do bëhen një ditë letra të shthurura në erën e një ish – pylli. Kur t’ia rrasë tufani me shi, të gjitha do lagen si dëshira, nëpër ëndrrat e këqija netëve të freskëta të verës. Lëvizja drejt kësaj hapësire ku jam pa histori, pa përvojë, pa shembuj, edhe më mirë se më parë, tani më duket si një moral i panevojshëm. Kjo lloj paqe në bardhë e kaf nuk më kujton asgjë nga e shkuara, si frikë ose guxim. Ngazëllimi i lehtë ndoshta më vjen ngaqë u vendos si pa kuptuar një oportunitet mes meje dhe atij që shkonte nëpër këtë rrugë duke jetuar brenda njeriut unë, me një kuptim më të madh se trupi. Se ky tjetri, përveç ushqimit, lodhjes, pijes, veshjeve, po kërkonte të ndanim edhe përfytyrimin. Vendet e përfytyrimit, librat – gjella e përfytyrimit, por tani sikur po më nxiste drejt një lloj çmendurie për të parë veten siluetë që endet nëpër botën reale, sikur shkon nëpër shiritin e filmit një figurë e ndjekur me kamera nga një pikëpamje tamam mbi kokë një pëllëmbë, edhe dy pëllëmbë pas. Nuk ishte një pikë – pamore e tillë si të thuash e shenjtë, hyjnore apo policore, tip përndjekjeje. Jo. Ishte më tepër si një gjë që bëja unë vetë, sa herë më binte halli, por edhe sa herë që gjella që haja ishte po aq e mirë sa përfytyrimi me Odise edhe me lopë dielli të pjekura në zjarr. Sidomos kur kisha peshk, të mirë, të freskët, te pjekur, me verë dhe me bukë të freskët gjithashtu, sapo hidhja sytë nga limoni, përfytyrimi ikte e zhdukej, edhe unë mbetesha si kamera vrojtuese vetëm në një pike. Shikoja veten nga shpatullat si siluetë duke bërë patjetër jo letërsi, por gjënë më të mirë në botë. Ka sigurisht edhe shembujt të tjerë, veç unë në kësi rastesh me peshk nuk shkoja thellë në det mes grepave dhe karremave, a rrjetave, për të parë atë që ha peshku. Apo si ndihet peshku kur ha një gjë të mirë. Pështyma, siç më lironte gojën kur nxirrja pahun e librave nga goja, ashtu më përcaktonte, edhe me atë ndjenjën e çuditshme të neverisë që i shkon njeriut ndër mend qoftë prej fjalës pështymë: imazhin. Pështyma bëhej si lëngu i botës, si ajri, uji i detit, lumenjtë, hajt, qoftë edhe si shurra e hyjnive të Odiseut. Nuk e di se sa ka lidhje kjo gjë me shijen. Se shija sikur është një gjë më e ndërlikuar. Për libra, ushqime, piktura, veshje, peizazhe, male, oho, plot sa të duash.
Fryn një erë tjetër këtu dhe rrotullon shkurre si topa nëpër fushë; si punë shije dhe kjo lëvizje, këtu ku mbaron rruga e pashtruar e qytetërimit dhe fillon rruga e shtruar e natyrës ku ne kërkojmë një union me dy entitete dhe një ndërgjegje që i ndjek nga pas si kamera përgjimi. Kështu janë e nuk hedhin shumë vickla. Dy a tre, a një i vetëm, kanë ngelur bashkë.
Kompromisi është i pashmangshëm. Madje i domosdoshëm tani, kur nuk ka më rëndësi nëse kthehem mbrapa në këtë rrugë që sapo mbaroi; apo, shkoj përpara në fushën e përfytyrimit. Sido, sido, njeriu do më ndjekë në pafundësi, si një kusht i pamohueshëm për t’u kuptuar edhe nëse vendos të jem ai. Po edhe ai po vendosi të më kundërshtojë, d.m.th., të mos jetë më unë, ajo gjëja si kamera, n.q.s., është ndërgjegjja aty rri, edhe transmeton një si tip filmi bardh e zi, por nga ato filmat si të prishur nga vitet 1935-1940, ndonjëherë edhe me zë, si ëndrra, por më shpesh krejt të heshtur, edhe pa një fije pantomimë tip asaj kohe. Shija, ose pështyma, është historia për përfytyrimin. Historia që njoh tani; vlen vetëm për të ushqyer këtë formësim te përsosur qysh nga krijimi i rrugës, këtë bashkim, kur as unë e as njeriu, as trupi dhe as kuptimi nuk ekzistonin. Lufta ime për të kuptuar e ndarë në dysh unitetin simbolik të krijuar nga Zoti, trup e shpirt, me një tjetër trup e shpirt, por edhe një tjetër që ndoshta është ndërgjegjja, si tip vendi, kur puqen trupi e shpirti për të bërë përfytyrimin të kuptueshëm që po na zhvendos në këtë rrugë, dështoi. Unë humba një fitore, që tani, është humbje, por edhe si e tillë, shumë e përciptë, edhe pa kuptim me ndarjen e dy njerëzve, qe në fakt u ndanë vetë, në dy, unë dhe ai.
Këtë për habi, po e mendoja mes dy rafteve në krye të një radhe, m’u në mes të korridorit, në qoshen e librarisë, ku librat rrinë nëpër arka që kanë mbajtur dikur qumësht. Aty mbaron edhe dyshemeja tip kuti shahu dhe betonin e kam lyer unë vetë me një bojë betoni ngjyrë të gjelbër të hapur. Kjo, se më shkoi mendja se do qetësoja sytë aty, ku nuk shikoja një libër me sy, por nga ana tjetër, sa herë që e shikoja pështyma më mblidhej në gojë sikur po haja një mandarinë të papjekur. Ndoshta nga e gjelbra, ndoshta nga shenjat e këmbëve që përherë ngelnin në dysheme, sidomos sa herë që jashtë binte shiu i parë, e këpucët fusnin brenda në librari atë zhulin e ajrit. Kjo e mandarinës më bën habi edhe sot, veç kam dyshim se ndodhte për shkak të lëngut që shkarravitej mbi bojën e betonit. Po kjo është pak a shumë kot, kur e mendoj se si mund të bëhet jeta pa përfytyrimin. Pa përfytyruar realitetin, pa përfytyruar një ëndërr, pa prekur dëshirat me përfytyrim, asgjë në botë nuk do ngjante me asgjë. As malet nuk do ngjanin me male, as fushat me fusha, as lulet me lule, të gjitha. Ndoshta vetëm oqeanet nuk kanë shumë nevojë të ngjajnë prej përfytyrimit, se te oqeanet përfytyrimi ndal diku e nuk i del dot kurrë deri në fund fare. Po kjo gjithmonë me ndoshta.
Ëndërrimi, kufiri më i madh mes botës realiste dhe kuptimit, prej njeriut unë dhe ai, më doli të qe një hurdhë e vogël e mbushur me disa bretkosa të parritura në formë peshku, që janë ende për t’u nisur në rrugën e madhe të evolucionit që prodhoi idenë e mbifuqisë së përkryer me kufij të pafund dhe kuptim të paqartësuar, kur edhe ai si unë nisi të përfytyronte më vete, krejt i ndarë, edhe me dy shije, një ndërgjegje, pa asnjë gjykim. Ato ndoshta ia dalin të shkojnë deri në det, por nuk do bëhen më kurrë peshq. Edhe atomi i përfytyrimit kur lëshohet nuk e di kurrë asnjëri nga ne se si do bëhet në fund botë. Ose ndoshta është botë, por është aq larg sa ne nuk ia dallojmë dot kontinentet, oqeanet, pemët e gjallesat. Ose ndoshta është si hëna, bota ku treten ëndërrimet e nevojave njerëzore, kryesisht të dëshirave të epshit, që kthehen në një lloj dashurie të dëshpëruar; një thes me ndjenja të thyera mes masturbimesh dhe kodesh morale që digjen nga mosha, gjinia dhe paraqitja e seksit.
Kjo ndodhi kur përfytyrimi ra mbi pjatën e grurit të thyer, të zier me ujë, dhe të ngopur në vaj ulliri primitiv, të shtrydhur me këmbë, kur mendja më tha se kjo mund të quhej bollgur, por ndoshta edhe pilaf gruri, ndoshta duhej të kishte emrin e vet të veçantë atëherë kur u shpik gruri dhe përdoreshin akoma emrat e gatimeve me thekër a me elb.
E nejse, një herë e një kohë me siguri qe e ka pasur një emër. Po nejse se kjo nuk ka shumë rëndësi për përfytyrimin kur ndodhi siç ndodh përherë, ashtu bardhë e zi, me nuanca të lehta blu në jeshile si oqeani para se te nisë të zbardhë tamam dielli, edhe kur ka pak kohë me re të holla, e sipërfaqja luhatet me bregore dallgësh me hap të madh nga njëra – tjetra, por me lartësi të ulët. Ashtu m’u bë dhe qyteti. Që në fillim me ngjyra, të bardha, me emër, rrugë. Edhe sa nisa të shkoj atyre rrugëve mes lugëve të bollgurit, kosi i bardhë më kujtonte gjithë ngazëllim në pështymë erën e leshterikëve, kur në fakt është krejt e kundërta. Unë shkoja lugët në gojë, hapat nëpër qytet. Ndërtoja me një lodhje gati fizike, edhe shija bënte të vetën, stomaku të vetën, këmbët të vetën, nyja e Akilit të vetën, lodhja e ditës dhe qejfi i gjumit, ngrohtësia e dhomës dhe vetmia aq yll, e përkryer.
Qyteti im me emrin e gjeti vetë “EL”, e kjo është shpresa ime e ndrojtur se mos kësaj rruge, për të më kursyer mundimin e ndërtimit shija më thotë të lodhem shpejt. Se e kam hallin te shpresa, se ajo do më çojë patjetër në kështjellën time të vogël, të lënë pas dore, ku kuptimi nuk del të bëjë as shëtitje. Se mosha e kështjellës duhet patjetër të kapërcejë mbi të gjitha malet deri kur qyteti të jetc ndërtuar i ri, kurse kështjella e vjetër. Se kështu, prej saj kam mundësi te shoh nga larg dhe të prek me dorë shenjat e qytetërimit të ri, të nevojshëm për banjat dhe baret, por të kotë për fabrikat dhe zyrat. Aty ku të lidhen së bashku dëshira dhe kuptimi, për të pasur një unitet të lëvizjes së trupit tim në këtë rrugë me dy përemra vetorë. Ku tregu dhe puna të jenë akte të njohjes më të thellë të vetvetes deri në hipokrizinë e plotë. Aq sa ta ndiejmë virgjërinë e një herë një kohe si gur kilometrik që mban makinën mos shkojë poshtë në lumin e madh të harresës. Ku edhe lëvizjet e trupit tim të ekzistojnë me plot kuptim si elementë natyrorë të barabartë me shiun, erën dhe të tjera. Ku dashuria të jetë jo vetëm një ardhje e papritur dhe tronditëse por një faktor i zakonshëm dhe i shpeshtë, aq sa mendimi se ke fat kur të bie glasa në kokë, ajo glasë që u lëshua nga bytha e një zogu të padukshëm. Ku ndoshta restorantet të gatuajnë specialitete të përditshme ndjenjash të ushqyeshme, dhe t’i ndajnë me qepshe sipas peshës fizike të trupit të njeriut. Të trashëve më shumë që të dobësohen, të dobëtëve më pak qe të shëndoshen.
Ku pendimi të jetë i barabartë me vendimin. Banesa të qëndrojë më gjatë në kokë, se një paqe e zakonshme. Edhe aty të banosh pa marrë kurrë ditë rrogash, as pazar ushqimor, një vend i caktuar ku jeta të jetë një kuptim i çfarëdoshëm, mjaft që të jetë vetjak dhe të mbajë erën e gurëve në mure kalash më të vjetra se livadhet, më të reja se myshku. Pa asnjë shenjë tjetër të ekzistencës së historisë së re të njeriut. Një aromë nën diell që nuk ndryshon nga lëvizjet e stinëve. Por më parë më duhet të nis të skicoj qytetin “EL” me lugë mbi pjatën me pilaf gruri me vaj ulliri të turbullt, të shtrydhur me këmbë, ndoshta të palara.
Megjithatë, m’u kujtua libraria.
Dikur kam ëndërruar një anije të ndërtuar, por nuk ishte përfytyrim. Se nuk i kishte të gjitha pjesët. Më pas vendosa i dëshpëruar të ngre qytetin në qiell, si Nju Jorku, po pa fund. Pastaj me lodhje, mendova se ishte më i mirë si një fshat i ngjitur pas tokës, i padukshëm, i humbur, i rrallë e mbase edhe i pabanueshëm, a i panevojshëm.
Me shkurret e mbira mbi çati, frutat që dalin nga dritaret e shtëpive, prej pemësh që rriten brenda dhe vilen jashtë. Ndoshta edhe me njerëz që punojnë brenda e pushojnë jashtë. Nuk më doli pjata për një qytet më të madh, e më të përsosur se uria, fitoi mbi përfytyrimin edhe unë, edhe ai, u bëmë një e pame siluetës t’i futej fët e fët grurit dhe kosit edhe aty filmi u pre, kur barku kërkoi edhe sallam të skuqur.
*Fragment marrë nga cikli “Kështjellat e humbura”, botimet “Aleph”, dimër 2010
