Disa burime të ardhurash mund të jenë veçanërisht të vështira për t’u dokumentuar, sidomos për individët që janë të punësuar në sektorin informal dhe paguhen me para në dorë. Mund të ketë banka që marrin parasysh edhe të ardhura nga burime informale
Të marrësh një kredi në Shqipëri është njësoj sikur të kalosh detin pa anije. Kushte të rrepta, interesa të lartë dhe një duzinë dokumentesh, të cilat kërkojnë minimumi dy muaj kohë. Pavarësisht nga të gjitha kushtet e vështira, përsëri individët dhe bizneset kanë nevojë për të marrë kredi.
Të ardhura nga paga
Për punonjësit me pagesë, huadhënësi duhet të kërkojë së paku njërin prej dokumenteve që vijojnë më poshtë: Letër nga punëdhënësi që të vërtetojë se huamarrësi është aktualisht i punësuar dhe të dokumentoje vitet e punës dhe pagesën aktuale. Kjo letër duhet të jetë e lëshuar brenda kufirit të 30 ditëve dhe jo më vonë se kaq. Borderonë apo ndonjë formë tjetër njoftimi pagese që nga tre periudhat e fundit të pagesës. Borderoja nuk duhet të jetë më e vjetër se 30 ditë. Në rast se nuk ka bordero disponibël, huadhënësi mund të zgjedhë të përdore deklaratat bankare që tregojnë hyrjet e zakonshme të pagesës në një llogari kursimesh apo rrjedhëse, si një mënyrë alternative që dokumenton rrjedhën e të ardhurave të aplikantit. Në të tilla raste, depozita e fundit e regjistruar nuk duhet t’i ketë kaluar 30 ditët. Disa banka mund të kërkojnë vërtetime të mëparshme në rast se aplikanti ka më pak se tre vjet në punën aktuale, që të dokumentojë vitet e aplikantit në atë punë, pagesën që merrte në momentin e largimit, dhe arsyet e largimit.
Të ardhurat nga vetëpunësimi
Në përgjithësi është më e vështirë të verifikohen të ardhurat e aplikantëve të vetëpunësuar dhe të pronarëve të sipërmarrjeve. Vendimi për gjykimin e tyre bëhet mbi bazën e rentabilitetit afatgjatë të biznesit të aplikantit. Për të verifikuar të ardhurat nga vetë-punësimi dhe për të mbështetur vlerësimin e sasisë së të ardhurave aktuale që vjen nga këto fonde dhe që do të jetë disponibël për të mundësuar pagesat për kredinë e shtëpisë, vlerësuesi mbledh dokumentacion në bazë të disponibilitetit të tij. Gjithashtu, vlerësuesi mund të bëjë një vizitë në terren për t’u siguruar që ky biznes ekziston në të vërtetë. Ndër dokumentet që një huadhënës mund të kërkojë për të verifikuar të ardhurat nga vetëpunësimi që pretendohen në aplikim mund të përfshihen. Deklarata tatimore që raportojnë të ardhurat nga çdo burim vetëpunësimi për tre vitet pararendëse, sipas disponibilitetit. Pasqyrat financiare për tre vitet pararendëse për çdo biznes që prodhon/siguron të ardhurat e pretenduara nga vetëpunësimi. Në rastet kur janë disponibël, këto pasqyra duhet të jenë të certifikuara për saktësinë e tyre nga një auditor i pavarur që nuk ka lidhje me këtë biznes. Deklarata bankare që tregojnë depozitime të rregullta në llogarinë rrjedhëse apo të kursimit të aplikantit për 12 muajt pararendës.
Të ardhura informale
Disa burime të ardhurash mund të jenë veçanërisht të vështira për t’u dokumentuar, sidomos për individët që janë të punësuar në sektorin informal dhe paguhen me para në dorë. Mund të ketë banka që marrin parasysh dhe të ardhura nga burime informale. Kur këto dokumente paraqiten në bankë, banka ka të drejtën që të bëjë verifikimet e veta pas pëlqimit të dhënë nga aplikanti.
Vlerësimi i pasurisë së paluajtshme
Burimi kryesor i ripagimit të huasë pa diskutim që janë të ardhurat që gjenerohen nga rroga mujore ose nga fitimi mujor i biznesit privat. Si burim dytësorë për ripagesën e huasë është dhe ekzekutimi i pasurisë së paluajtshme (në rast mospagese). Arsyeja kryesore e të pasurit një kolateral është fakti që gjithmonë ekziston një alternative tjetër ripagese kredie. Nëse gjërat nuk shkojnë mirë, banka mund të rimarre fondet e veta nëpërmjet shitjes së shtëpisë që është përdorur si kolateral. Duke qenë se vlera e shtëpisë që përdoret si kolateral është një faktor i rëndësishëm në vlerësimin e rrezikut të kredisë, përcaktimi i vlerës konsiderohet si element kyç në huadhënien hipotekare. Për bankën është e rëndësishme që gjatë ekzekutimit të kolateralit të ketë një vlerë më të lartë se i gjithë totali i kredisë së pashlyer plus gjithë shpenzimet e tjera, kësisoj roli i vlerësuesit është shume i rëndësishëm gjate procesit të kredidhënies. Vlerësimi i kolateralit nëpër banka kryhet nga ekspertë privatë të cilët janë përzgjedhur në bazë të eksperiencave profesionale. Shuma e kredisë që banka vendos të financoje bazohet gjithnjë në vlerën e përcaktuar nga ana e vlerësuesit (zakonisht jo më shumë se 70% të vlerës së kolateralit, por ka banka që financojnë deri në 90% të saj – por jo gjithmonë).
Disa nga dokumentet më të kërkuara nga bankat janë:
-Kërkesa për kredi drejtuar bankës e firmosur nga aplikanti
-Fotokopje të pasaportës së aplikantit dhe bashkëshortit
-Një letër reference të lëshuar nga punëdhënësi brenda një kohe 30 ditore
-Një fotografi personale të kohëve të fundit dhe bashkëshortit
-Certifikatë familjare e muajit të fundit
-Kontrata e punës e aplikantit dhe bashkëshortit
-Vërtetim nga punëdhënësi për rrogën aktuale që merrni (dhe bashkëshorti)
-Kontrata për dhënien / marrjen e objekteve me qira (nëse keni të tilla).
-Kontrate shitblerje /sipërmarrje /preventive i punimeve/mobilimit.
-Dokumenti që vërteton pronësinë mbi pasurinë e paluajtshme që do të rëndohet me hipotekë.
-Vlerësimi i objektit nga një ekspert i licencuar (rekomandohet nga banka).
–Certifikata e pronësisë është gjithashtu një nga dokumentacionet më të rëndësishme që klienti duhet të depozitojë në bankë. Rregulli i bankës është që ky dokument kur të paraqitet duhet të jetë i lëshuar nga Zyra e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme minimalisht 30 ditë nga dita e aplikimit për kredi. Zakonisht në fazën e aplikimit klienti mund të depozitojë dhe një kopje të vërtetimit ekzistues që ka (me datë të hershme) dhe në momentin që merr aprovimin e kredisë nga ana e bankës aplikon në ZRRP për certifikatë të freskët pronësie (i cili sipas rregullores së ZRRP duhet të dërgohet më postë në adresë të kërkuesit brenda 7 ditëve). Pjesë e rëndësishme e dokumentacionit të përgatitur janë dhe Kontrata e Huasë dhe ajo e Hipotekës, të cilat janë marrëveshje të shkruara midis palëve (huadhënësit dhe huamarrësit) në të cilën pasqyrohen kushtet e dhënies së fondeve, detyrimet përkatëse të palëve para se kredia të disbursohet. Kontratat shërbejnë gjithashtu për të mbrojtur interesat e huadhënësit duke siguruar që huadhënësi ka një garanci mbi pasurinë në rast se huamarrësi dështon në pagesat e detyrimeve.
Kontrata
Cilat janë palët e marrëveshjes, duke përfshirë emrin e plotë të huamarrësit apo bashkëhuamarrësve, si dhe emrin juridik dhe identitetin korporativ të institucionit huadhënës (“Kredi për shtëpi”). Në ato raste kur ka edhe bashkëhuamarrës, kontrata do të specifikojë shkallën e detyrimeve dhe pasiveve që aplikohen në mënyrë kolektive si për çdo huamarrës në mënyre individuale dhe për të gjithë huamarrësit bashkërisht. Prona që shërben si kolateral për kredinë. Këtu do të përfshihet adresa e pronës, si edhe një reference në lidhje me truallin mbi të cilin është ndërtuar shtëpia, duke përfshirë regjistrimin juridik në tokë publike dhe/ose regjistrimin e taksave. Kontrata duhet të specifikojë shumën e fondeve që jepen përmes kredisë për shtëpi per Huamarrësin, duke përfshirë edhe monedhën në të cilën do të paguhen fondet. Kontrata gjithashtu do të përcaktojë termat sipas të cilave huamarrësi detyrohet të shlyejë fondet, duke përfshirë: Numrin e pagesave që duhen bërë dhe që shprehen në numrin e muajve gjatë të cilëve kredi për shtëpi është në fuqi; Përqindja e interesit që huamarrësi do te paguajë për fondet që jepen për kredinë për shtëpi; Sa here do të ndryshojë përqindja e interesit, në rast se po, gjatë jetës së kredisë; Amortizimi për pagesat e kësteve (zakonisht dita e parë e muajit), si edhe forma(t) e pranueshme për pagesën dhe vendi ku do të bëhen pagesat; Si do te akordohen pagesat suplementare nga kredia për shtëpi (zakonisht në fillim në lidhje me interesat e kaluara dhe pastaj në lidhje me shumën e papaguar të principalit); dhe Do të ketë gjoba apo jo dhe në rast se po, sa do të jetë kjo gjobë – huamarrësi do të shlyejë plotësisht kredinë përpara se të mbarojë afati. Kontrata duhet të përmbajë një listë të kushteve apo premtimeve që jep huamarrësi gjatë jetës së kredisë për shtëpi. Kontrata duhet gjithashtu qe të përcaktojë nëse shkelja e ndonjë konvente do të përbënte një kredi që nuk merr pagesa, immokontakt.
