LEDI BIANKU
Në manualet dhe leksio net e politikave dhe të së drejtës së Bashkimit Europian, përmenden edhe dështimet ose krizat që ka hasur procesi i integrimit në vite. Përmendet, për shembull, dështimi i krijimit të Komunitetit Europian të Mbrojtjes në vitin 1954, bllokimi i vendimmarrjes si pasojë e politikës së karriges bosh që u zgjidh me kompromisin e Luksemburgut në vitin 1966.
Megjithatë, tepër rrallë në këto dokumente kam hasur përmendjen e dështimit të propozimit të ministrit Francez të Shëndetit, Paul Ribeyre, bërë në shtator 1952, për krijimin e Komunitetit Europian të Shëndetit Publik.
Megjithëse kishin kaluar vetëm dy vjet nga deklarata e Schuman dhe Traktati i Parisit për krijimin e Komunitetit Europian të Qymyrit dhe të Çelikut (KEQÇ), pra, në epokën e një vrulli komunitar, propozimi i Ribeyre dështoi. Politikat shëndetësore nuk u komunitarizuan dhe ngelën kompetencë e shteteve anëtare.
Për këtë arsye, mbrojtja e shëndetit si politikë nuk figuron në nenin 2 të Traktatit të funksionimit të BE-së, qoftë në versionin aktual në fuqi, qoftë në versionin fillestar të vitit 1957, nen i cili parashtron misionin e BE-së. Gjithashtu, dhe për pasojë, mbrojtja e shëndetit nuk figuron as në nenin 3, në versionet fillestare apo edhe aktuale të Traktatit për funksionimin e BE-së.
Të vetmet kompetenca në fushën e shëndetit që organi ekzekutiv ka pasur në etapat e hershme të integrimit komunitar, kanë qenë ato që i njihnin Autoritetit të Lartë (paraardhësi i Komisionit Europian në kuadrin e KEQÇ), që kishin të bënin me mbrojtjen e punëtorëve nga rrezatimet ironizuese, me sigurinë dhe shëndetin në punë, si dhe me kërkimet shkencore për rritjen e mbrojtjes në punë. Kreu “mbi mbrojtjen shëndetësore”, (nenet 30-39, nenet 46 dhe 55 të ish-Traktatit të Parisit, jo më në fuqi që prej 23.07.2002). Traktati i Romës, themeluesi i BE-së që njohim sot, ishte edhe më i kursyer në politikat shëndetësore.
Në ndërtimin e arritjes më të madhe të BE–së të tregut të brendshëm, politika shëndetësore operonte më shumë si pengesë, përderisa politikat shëndetësore u ishin lënë shteteve anëtare. Politikat shëndetësore ishin konceptuar dhe zbatoheshin kryesisht si përjashtime ndaj lirive themelore të tregut të përbashkët dhe në vijim atij të brendshëm.
Kjo do të thoshte që shtetet anëtare për të mbrojtur shëndetin publik mund të pengonin ose kufizonin lëvizjen e lirë të mallrave, punëtorëve, shërbimeve apo lirinë e vendosjes (për shembull, nenet 36,45 dhe 52 të TFBE – përkatësisht ish-nenet 30, 39 dhe 46 të versionit fillestar, si dhe jurisprudencën përkatëse, si për shembull vendimet e Gjykatës së BE 14.07.1983, Sandoz, apo të 4.6.1992, Debus).
Pavarësisht dhe nga ndikimi i nenit 35 të Kartës së Lirive themelore të BE-së, ende sot politikat shëndetësore nuk janë komunitarizuar, pra nuk janë kompetencë ekskluzive e BE-së (krahaso nenet 3, 4 dhe 6 të TFBE).
Në bazë të këtij neni të fundit, BE vetëm “…mbështet, koordinon ose plotëson” veprimtarinë e Shteteve Anëtare në fushën e “mbrojtjes dhe përmirësimit të shëndetit njerëzor”, pra, është një kompetencë e ndarë.
Në kuadrin e Konventës Europiane të të Drejtave të Njeriut, kjo kompetencë e gjerë e shteteve në fushën e shëndetit sapo u konfirmua më 8 prill 2021 në vendimin e shumëpritur Vavøièka dhe të tjerë k. Republikës Çeke (shih për shembull paragrafët 285 dhe 310 të vendimit të Dhomës së Madhe së Gjykatës së Strasburgut).
Pavarësisht se të dyja sistemet ligjore europiane janë të përmbajtura në lidhje me politikat shëndetësore, duke ua lënë ato vendeve anëtare, në kuadrin e BE-së, ose duke u njohur shteteve një hapësirë të gjerë vlerësimi në këtë fushë, në kuadrin e KEDNJ, përsëri të dy sistemet kontribuojnë në ruajtjen e shëndetit në nivel europian. Pa dashur të futem në detaje, mjafton të them që të dy sistemet vendosin kritere minimale që shtetet duhet të respektojnë në trajtimin mjekësor të qytetarëve.
Një nga kriteret bazë është ai i përgjegjësisë në trajtimin shëndetësor, i cili është përkthyer qoftë në standarde të qarta për sa i përket prodhimit të barnave dhe pajisjeve mjekësore, rimbursimit të shpenzimeve mjekësore ndërkufitare, kualifikimit të mjekëve etj., në kuadrin e BE-së, qoftë edhe shqyrtimit të trajtimit neglizhent apo jo në spitalet publike dhe private të shteteve anëtare të KEDNJ.
Në këtë artikull po merrem vetëm me problemin e vaksinës si problemi më akut, me të cilin hasemi aktualisht. Pyetja është: ç’rol luajnë kriteret ligjore në debatin lidhur me vaksinat kundër Covid-19?
VAKSINA E SHËNDETIT
Parimi themelor që udhëheq çështjen e shëndetit në marrjen e masave brenda BEsë është ai i kujdesit. Megjithëse i logjikshëm në kryerjen e çdo pune, në rastin e ruajtjes dhe kujdesit ndaj shëndetit ka marrë vlerat e një parimi. Në lidhje me prodhimin e produkteve mjekësore, pra, edhe të vaksinave, ai shprehet në rregullimin e nenit 168 § 4 (c) i TFUE, që parashikon “masat që përcaktojnë nivelin e lartë të cilësisë dhe sigurisë së ilaçeve dhe pajisjeve mjekësore”.
Ky parim, pas një hyrjeje të druajtur në jurisprudencën e BE-së në vitet ‘80 vetëm si obiterdicta, (vendimi Sandoz), me kalimin e viteve është përforcuar dhe është bërë një parim i përgjithshëm i së drejtës (vendimet e Tribunalit BE në çështjen Artegodan, 26.11.2002).
Në vendimin “Pfizer” dhe “Alpharma” të datës 11.09.2002, Tribunali i BE-së, duke mbajtur qëndrim ndaj pozicionit të Komisionit Europian mbi këtë çështje [COM- (2000)1 final], shprehet se vlerësimi i riskut bëhet mbi bazën e një “një procesi shkencor, që synon të identifikojë një rrezik, ta karakterizojë atë dhe të vlerësojë ekspozimin ndaj riskut”. Për të sqaruar kriteret e zbatueshme për përdorimin e një ilaçi ose pajisje mjekësore, në rastin konkret të një vaksine, e drejta europiane, sipas vendimit të Gjykatës së BEsë të datës 28.01.2010 në çështjen Komisioni k. Francës, përdor tri kritere: Identifikimi i pasojave potencialisht negative për shëndetin nga përdorimi i një produkti (lexo vaksine) të propozuar.
Një vlerësim tërësor i riskut i bazuar mbi të dhënat shkencore më të besueshme dhe rezultatet më të fundit të kërkimeve ndërkombëtare Kur këto rezultate janë të pamjaftueshme ose të pasakta, por risku ekziston, parimi i kujdesit justifikon marrjen e masave, por që nuk duhet të jenë objektive dhe jodiskriminuese.
Është interesant të shohësh që Gjykata konfirmon që vlerësimi i riskut të mos bëhet vetëm mbi baza hipotetike dhe parimi i kujdesit për arsye shëndetësore i justifikon masat vetëm kur “probabiliteti i një dëmi real ndaj shëndetit vazhdon në hipotezën që risku do realizohej” (vendimi i 2.12.2004, Komisioni k. Holandës). Administruesit e riskut, pra, ata që marrin vendimin për administrimin apo jo të vaksinës, në këtë rast ngelen gjithsesi autoritetet kompetente.
Pra, vendimi ka karakter politik, por ai merret mbi bazën e këtyre kritereve të përshkruara shkurtimisht më lart. (Vendimet e Tribunalit të BE, “Pfizer” dhe “Alpharma”, të lartpërmendura apo edhe vendimi i Gjykatës të BE-së, i datës 9.11.2003 në çështjen Monsanto). Edhe në kuadrin e Konventës Europiane të të Drejtave të Njeriut, ku Shqipëria është palë, vendimmarrja mbi bazën e të dhënave shkencore duket si justifikimi themelor ndaj politikës së vaksinimit të detyrueshëm të fëmijëve në Republikën Çeke (vendimi i Gjykatës së Strasburgut në çështjen Vavriçka dhe të tjerë, i lartpërmendur, § 291).
VAKSINA E PUSHTETIT
Shqipëria po përdor gjerësisht vaksinat kineze dhe ruse. Pa menduar kurrsesi të jap opinionin tim mbi këto vaksina, pyetja që shtrohet është nëse vendimi për të importuar dhe administruar këto vaksina është marrë mbi bazën e kritereve të përshkruara më lart – që janë kriteret europiane. Edhe kjo, dhe para të gjithash kjo, është çështje standardesh. Uroj që autoritetet shqiptare të kenë të dhënat e mjaftueshme, nga autoritete të pavarura dhe kompetente, dhe të kenë bërë analizën e duhur vendimmarrëse për lejimin e këtyre vaksinave.
Për t’u integruar në Europë, ndonjëherë nuk ka nevojë që Komisioni, PE apo vendet anëtare, natyrisht me hallet e tyre elektorale (siç), të miratojnë anëtarësimin në Europë. Ka standarde që mund të pranohen në mënyrë vullnetare nga shtetet aspiruese dhe nuk do kishte gjë më të mirë se të fillonte nga shëndeti.
Përsëri, dhe gjithmonë, justifikohemi se BE nuk na dha vaksinat e miratuara nga EMA (Agjencia Europiane e Medikamenteve), ndaj zgjidhja që është bërë në Shqipëri ishte zgjidhje e detyruar. Megjithatë, pyetja shtrohet se përse Franca, Gjermania apo Italia kalojnë përsëri në izolim social dhe ekonomik dhe nuk marrin përgjegjësinë të injektojnë vaksinën ruse apo kineze? Pse Merkeli apo Makroni, njëra më shumë se tjetri afër afateve zgjedhore, vendosin të marrin përsipër risqe zgjedhore dhe jo risqe mjekësore?
Pse ata, përfshirë edhe Komisionin Europian, i lejojnë vetes të kritikohen dhe sulmohen, dhe i lënë qytetarët e tyre të presin me muaj për të marrë vaksinën, përderisa nuk kanë vaksina të miratuara në dispozicion? Sepse ndryshojnë jo vetëm kriteret e vendimmarrjes, siç përmendëm më lart, por së pari ndryshon filozofia.
Në 18 qershor 2020, Komisioni Europian arrinte një marrëveshje me shtetet anëtare, për të negociuar në emër të të gjitha atyre marrëveshjeve me prodhuesit e vaksinave dhe shpërndarjen e tyre në mënyrë proporcionale [C(2020)4192final]. Ky vendim, që ka të bëjë me delegim jo të zakonshëm kompetencash nga shtetet anëtare te komisioni, ka natyrë të një ndryshimi gati kushtetues në sistemin e BE-së, për një politikë që nuk është e komunitarizuar. Ndërsa BE bënte këto ndryshime kushtetuese për vaksinat e shëndetit, në Shqipëri, në të njëjtën kohë, bëheshin ndryshime kushtetuese për “vaksinat” e pushtetit.
Autoritetet shqiptare duhet që pa vonesë të eksplorojnë mundësitë që të përfundojnë marrëveshje me Komisionin Europian dhe t’i bashkëngjiten, për marrëveshjet e ardhshme, formulës që zbatohet për vendet anëtare në lidhje me vaksinën.
Besoj se mundësi të tilla vlejnë dhe duhet patjetër të eksplorohen që edhe shqiptarët të hedhin një hap drejt Europës, duke u integruar me standardet e shëndetit.
