Daniel Pennac
Folja “lexoj” nuk e duron dot mënyrën urdhërore. Neveri kjo që ajo e ndan me disa të tjera: me foljen “dashuroj”… foljen “ëndërroj”…
Sigurisht, njeriu nuk humb gjë po ta provojë. Jepini: “Dashuromë!”, “Ëndërro!”, “Lexo!”, “Lexo! Lexo, pra, ta marrë djalli, të urdhëroj të lexosh!”
– Ngjitu në dhomën tënde dhe lexo!
Rezultati?
Hiçgjë.
Atë e ka zënë gjumi mbi libër. Dritarja, papritmas, i është dukur e hapur pa anë e pa fund drejt diçkaje të lakmueshme. Pikërisht që andej ka fluturuar. Për t’i shpëtuar librit. Veçse është një gjumë vigjilent: libri qëndron i hapur para atij. Mjafton që të hapim derën e dhomës së tij dhe do ta gjejmë të ulur para tryezës së punës duke lexuar urtë e butë. Edhe sikur të jemi ngjitur pa u ndier, ai do të na ketë dëgjuar që nga sipërfaqja e gjumit të vet.
– Atëherë, po të pëlqen?
Ai nuk do të na përgjigjet se jo, kjo do të përbënte një krim tejet të rëndë. Libri është i shenjtë, si ka mundësi që njeriu të mos dojë të lexojë? Jo, ai thjesht do të na thotë që përshkrimet janë tepër të gjata.
Të qetësuar, ne do t’i kthehemi televizorit. Madje ka mundësi që kjo përsiatje të ngjallë një debat të zjarrtë midis nesh dhe të tjerëve si ne…
– Atij përshkrimet i duken tepër të gjata. Duhet ta kuptojmë, ne jetojmë në shekullin e audios dhe të videos, është e qartë që romancierët e shekullit XIX kishin gjëra pa fund për të përshkruar…
– Kjo nuk është arsye për ta lënë të kapërcejë gjysmën e faqeve!
…
Të mos lodhemi më kot, atë e ka zënë gjumi sërish.
2
Edhe më shumë e pakonceptueshme është kjo neveri për leximin, në qoftë se i përkasim një brezi, një kohe, një mjedisi, një familjeje ku prirja më e theksuar ishte të mos na linin që të lexonim.
– Mjaft lexove, hajde, se do të të prishen sytë!
– Më mirë dil të luash përjashta, koha është shumë e bukur.
– Shuaje dritën! Është vonë!
Po, koha ishte përherë aq e bukur, sa gjynah të rrije brenda për të lexuar, ndërsa nata ishte tepër e errët.
Nuk mund të mos vëresh që, të lexoje apo të mos lexoje, folja tashmë zgjedhohej në mënyrën urdhërore. Këtë njeriu nuk e harron lehtë, prandaj të lexuarit qysh atëherë ishte një veprim subversiv. Kur të binte në dorë një roman, të ngazëllehej shpirti tek mendoje që nuk do t’i bindeshe familjes. Lavdi e dyfishtë! O kujtim i atyre orëve kur lexohej fshehtas poshtë jorganit nën dritën e elektrikut të dorës! Sa shpejt vraponte Ana Karenina për t’u takuar me Vronskin e saj në ato orë të natës! Këta të dy dashuroheshin, kjo ishte tashmë diçka e bukur, por që ata dashuroheshin, ndonëse ndalohej të lexohej historia e tyre, kjo ishte edhe më e bukur! Ata dashuroheshin duke iu kundërvënë prindërve të tu, ata dashuroheshin duke iu kundërvënë detyrave të matematikës që duheshin përfunduar, duke iu kundërvënë “detyrave të gjuhës” që duheshin dorëzuar, duke iu kundërvënë dhomës që duhej rregulluar, ata dashuroheshin në vend që të uleshin në tryezë për të ngrënë, ata dashuroheshin para se të shërbehej ëmbëlsira, ata parapëlqenin të rrinin me njëri-tjetrin, sesa të shihnin një ndeshje futbolli apo të shkonin për të mbledhur kërpudha… ata kishin zgjedhur shoku-shokun dhe asgjë tjetër nuk u hynte në sy… O Zot i madh, ç’mrekulli ishte dashuria!
Dhe sa shpejt mbaronte romani.
3
Të rrimë shtrembër dhe të flasim drejt: nuk na shkoi menjëherë në mendje t’ia impononim leximin si detyrë. Fillimisht, mendonim vetëm si e si ai të kënaqej. Vitet e para të jetës së tij na mrekulluan. Euforia absolute në prani të kësaj jete të re na bëri të ndiheshim deri diku gjenialë. Për atë, u shndërruam në tregimtarë. Sapo ai nisi të fliste, i treguam përralla. Kjo qe një aftësi që nuk e dinim se e kishim. Kënaqësia e tij na frymëzonte. Lumturia e tij na jepte forca. Për atë, ne i shtuam radhët e personazheve, i lidhëm episodet me njëri-tjetrin, i stërholluam kurthet… Ashtu si Tolkieni plak me mbesat e nipërit e vet, shpikëm një botë vetëm për atë. Në kufirin midis ditës dhe natës, u bëmë romancieri i tij.
Nuk ka rëndësi nëse nuk e patëm atë lloj dhuntie, nëse i treguam historitë e të tjerëve, madje jo siç lypsej, duke i kërkuar me mundim fjalët e përshtatshme, duke i shtrembëruar emrat e përveçëm, duke i ngatërruar episodet, duke e lidhur fillimin e një përralle me fundin e një tjetre… Bile, edhe kur nuk i treguam asgjë fare, edhe kur u mjaftuam të lexonim me zë të lartë, ne ishim romancieri i tij, tregimtari i vetëm, falë të cilit, mbrëmjeve, ai futej rrëshqitazi në pizhamet e ëndrrës para se të shkrihej nën çarçafët e natës. Më mirë se kaq, ne ishim Libri.
Mos e harroni këtë intimitet gati të pakrahasueshëm.
Sa na pëlqente ta trembnim vetëm nga kënaqësia që pastaj ta qetësonim! Dhe si na e kërkonte ai atë trembje! Ndonëse e dinte, tashmë, që do të ishte një trembje e rreme, por, megjithatë, dridhej. Me një fjalë, si lexues i mirëfilltë. Ky ishte çifti që formonim asokohe, ai, lexuesi, oh, sa shejtan!, dhe ne, libri, oh, po aq fajtorë sa ai!
4
Me një fjalë, ne i mësuam gjithçka për librin në ato kohë kur ai nuk dinte të lexonte. E lidhëm me larminë e pafund të gjërave imagjinare, e mësuam me gëzimet e zhytjes në lexim, e pajisëm me dhuntinë e të qenit njëherazi në vende të ndryshme, e çliruam nga Kronosi, e zhytëm në vetminë mrekullisht të populluar të lexuesit… Në përrallat që i lexonim, gëlonin vëllezërit, motrat, prindërit, idealet e dyfishta, këto skuadrilje engjëjsh mbrojtës, kohorta miqsh kujdestarë të brengave të tij, por që, duke luftuar kundër gogolëve të tyre, gjenin edhe ata strehë te të rrahurat e shqetësuara të zemrës së tij. Ai ishte bërë engjëlli i tyre i ndërsjellë: një lexues. Pa atë, bota e tyre nuk ekzistonte. Pa ata, ai mbetej rob i thellësisë së botës së tij. Kësisoj, ai zbuloi virtytin paradoksal të të lexuarit që ka për mision të na shkëpusë nga bota për t’i dhënë asaj kuptim.
Nga ato udhëtime, ai kthehej i heshtur. Kjo ndodhte mëngjeseve dhe ne kalonim në gjëra të tjera. Ç’është e vërteta, nuk donim të merrnim vesh se çfarë kishte fituar atje larg. Ai, pa asnjë djallëzi, përpunonte misterin e vet. Ky ishte, siç thuhet, universi i tij. Marrëdhëniet e veta intime me Borëbardhën ose me njërin apo tjetrin prej shtatë xhuxhëve, kishin të bënin me privatësinë e tij, që kërkon të mos ia nxjerrin sekretin. Ç’kënaqësi e thellë e lexuesit, kjo heshtje pas leximit!
Po, ne i mësuam gjithçka për librin.
Ia hapëm në mënyrë fantastike oreksin për të lexuar.
Deri në atë pikë, këtë mos e harroni, deri në atë pikë, saqë ai kishte ngut të mësonte të lexonte!
[…]
Duhet lexuar: ky është një arsyetim i gabuar për veshët e adoleshentëve. Sado të shkëlqyera qofshin rezultat tona…, asgjë tjetër veç një arsyetim i gabuar.
Ata nxënës, nga tanët, që e kanë zbuluar librin nëpërmjet kanalesh të tjera, thjesht do të vazhdojnë të lexojnë. Më kureshtarët ndër ata do t’i orientojnë leximet e tyre duke ndjekur fenerët e shpjegimeve tona më të shndritshme.
Midis atyre “që nuk lexojnë”, ata që e vënë më shumë mendjen në punë do të arrijnë të mësojnë, ashtu si ne, që të flasin rreth e përqark: ata do të shkëlqejnë në artin inflacionist të komentit (lexoj dhjetë rreshta, pjell dhjetë faqe), në praktikën përmbledhëse të skedimit (lexoj shpejt e shpejt 400 faqe, i përmbledh në pesë), në peshkimin e citatit të mençur (tek ata doracakë kulture të pluhurosur që i gjen te të gjithë tregtarët e suksesit), ata do të arrijnë ta përdorin bisturinë e analizës lineare dhe do të bëhen ekspertë lundrimesh të zgjuara midis “pjesëve të zgjedhura”, çka të shpie me siguri drejt maturës, drejt diplomës universitare, madje edhe drejt konkurseve për të dhënë mësim në gjimnaz apo në universitet…, por jo detyrimisht te dashuria për librin.
Mbeten nxënësit e tjerë.
Ata që nuk lexojnë dhe që tmerrohen shumë herët nga rrezatimet e kuptimit.
Ata që pandehin se janë mendjetrashë…
Përgjithmonë larg librave…
Përgjithmonë pa përgjigje…
Dhe së shpejti pa pyetje.
Përktheu: Edmond Tupja
Fragment nga libri “Si një roman”, botimet “Pegi”
