nga Violeta Murati
Është viti i gjashtë që ministritë e kulturës mes Shqipërisë e Kosovës nënshkruajnë një kalendar të përbashkët kulturor. Me këtë, politika e dy vendeve ka parasysh ngjarjet e artit në të dyja shtetet: teatri shqip i Kosovës në teatrin shqip të Shqipërisë; piktorë të GKA-së në Shqipëri të këmbejnë, aq sa kanë, me punët e GKA-së në Kosovë; po kështu edhe qendrat kinematografike apo arkivi i filmit etj., duke mos harruar në fund edhe aktivitetet që mund të bëhen për librin dhe trashëgiminë. Deri këtu duket se preken të gjitha fushat e kulturës dhe artit, dhe zyrtarisht korrekt-letrat veç bashkojnë dy ministrat në një tryezë me disa kamera para. Por, çfarë ndodh realisht pas kësaj agjende politike mes dy vendeve? A është mjaftueshëm që dy ministra të bëjnë “exchange” projektesh, vetëm projekte, pasi kultura është një, gjuha është një. A është i mjaftueshëm komunikimi ynë kulturor, në një? Ndërsa arsyeja pse krijuesit bëjnë veprat e tyre është një, pra gjuha e kultura shqip, duket se kjo arsye nuk ka përputhje reale, konkrete. Jo pak herë, prej tri dekadash shkrimtarë e njerëz të kulturës e kanë të vështirë të identifikojnë punën e tyre si mbarëshqiptare, sepse komunikimi vazhdon të mbetet i izoluar. Përpjekjet e deritanishme për t’u njohur, siç është dëshmuar, kanë qenë më tepër individuale. Kur shkrimtarit e publicistit Kim Mehmeti iu akordua, në panairin e librit në Tiranë, çmimi i madh i botuesve, ai qe shprehur se pikërisht tani kur asgjë nuk e ndalon qarkullimin kulturor mes vendeve, ka nisur “të na pëlqejë jetesa e ndarë nëpër principatat tona politike, letrare e kulturore. Kemi filluar, pra, të ndihemi të vetëmjaftueshëm e të vetëkënaqur nëpër ‘mëhallët’ tona krijuese e kulturore”. Kim Mehmeti flet për muret që janë ngritur qysh në dekadat e socializmit, që e vulosën mendësinë tonë, që ishte muri i lartë ideologjik që ngritën Enveri dhe Titoja. Dhe ky shkrimtar nuk e ka të lehtë të mbërrijë në arsyen se kultura e një populli që është ndarë me dekada nuk mund të integrohet në atë europiane apo botërore po nuk pati integrimin brenda vetvetes. Krijimi i “familjes së madhe” kulturore që pretenduan dy ministrat të shprehnin në marrëveshjen e këtij viti duket se e tregon më ironike këtë hapësirë. Në këto përpjekje të sforcuara, së paku prej shkrimtarëve, pranohet realiteti se letërsia shqipe është një e tërë, e pamundur të ndahet në provinca letrare, duke besuar se libri dhe botimet janë të parët që e kanë integruar hapësirën tonë kulturore. Shkrimtari Mehmet Kraja, për shembull, është një prej tyre, kur thotë se “bëj letërsi shqipe dhe i referohem një lexuesi të supozuar të mbarë hapësirës shqiptare. Dhe, pikërisht, sa i përket gjuhës, ndihem i barabartë me çdo shkrimtar shqiptar që shkruan në Tiranë, ose kudo gjetkë”. Kraja thotë se tani, së paku, nga letërsia e Kosovës ka mbetur vazhdimësia e një përvoje letrare, e cila gradualisht po integrohet në letërsinë e gjithmbarshme shqipe. Por, edhe kjo dyshohet. Pas kësaj përpjekjeje individuale të Krajës, një tjetër akademik nga Kosova, Eqrem Basha, është shprehur se komunikimet tona, paradoksalisht ende janë të vështira e të pamjaftueshme, se autorë të Kosovës, të rëndësishëm, gati nuk njihen në Shqipëri dhe botimet që dalin andej me shumë vështirësi gjejnë rrugën për te lexuesi në Shqipëri. Në të dyja anët, pjesa e njerëzve jashtë politikës thonë se panairet e librit janë të vetmet mundësi për komunikime pak më të afërta, por që nuk mjaftojnë… Të tjerat janë shkëmbime projektesh, secila më vete pa lënë gjurmë apo kontekstualizuar hapësirën e përbashkët kulturore, aq të përfolur, siç qenë tekstet shkollore, historia apo edhe letërsia. Mungesa e këtij integriteti, ku me të drejtë është vërejtur se nuk gjen një gazetë tiranase në Prishtinë dhe një prishtinase në Tiranë, e bën pothuaj të pabesueshme edhe paraqitjen politike të ministrave që shfaqen herë pas here në agjenda projektesh, pa strategji të përbashkët.
