Nga Gëzim Llojdia
1. Butrinti në sytë e mi.Mirazhi i ëndrrës frymon qetësisë,i mbyll qepallat pulitjes se lehté,nuk di ku gjendem hutimit tim. Çuditërisht ulur pranë këtij përqendrimi,përqasur kufijsh dhe limitesh,afroj pranë vetes té menduarin e kthjellét. Detit té perskajshem dhe Vivarit humbas valëzimeve pafund,vështrimi endet i tretur,ishullit të gjetur ,eksploroj zbaticën. Pra çfarë nga magjia fsheh Butrinti? Exploration, poetikë dhe politikë, shkruan James G . Schryver Asistent Profesor i Historisë Artit në Universitetin e Minesotës, për qytetin antik në jug të vendit. Për ata të interesuar në qytetërimet e kaluara,arkeologjike kanë një vlerë të veçantë, në bazë të lidhjes fizike, që ato ofrojnë me këto civilizime. Për të tjerët, që mund të kenë interesa financiare, politike apo ndonjë vlerë tjetër, artikulli i Richard Hodges për Nikita Hrushovi në këtë çështje na e tregon,sikurse na shpie në gjysmën e dytë të shekullit të XX,ku vlera e Butrintit varej shumë. a. Për regjimin komunist të Hoxhës të Luftës së Dytë Botërore, ishte një lidhje mes popullit të tij dhe të kaluarës të Shqipërisë dhe qytetërimit të madh ilir. b. Për Hrushovin, vlera historike e faqes ishte askund, por dhe afër aq i madh sa potencialin e saj për ta përdorur si një bazë nëndetësesh sovjetike. c. Këto pikëpamje të ndryshme të Butrintit nuk mund të na befasojnë sot,kur ne të gjithë jemi shumë të ndërgjegjshëm për faktin se kemi sjellë vetë agjendat tona me ne kur ne përpiqemi të përjetojnë ose të krijosh të kaluarën.
2.Luigi Maria Ugolini.James G. Schryver,shkruan:”Aj,o që ata mund të na çojnë për të kërkuar, nëse është apo jo agjenda e ngjashme kanë qenë kur vendi u gërmua fillimisht, nga Luigi Maria Ugolini.Në mënyrë të përciptë shikoni në botimet e Ugolinit, botime që tregon se, për të paktën:” Butrint, do të thotë: shumë më tepër se shuma e zbulimeve të saj arkeologjike”. Le të shqyrtojmë, pra disa tregues për zbulimet e në Butrint. a-Në nivel rajonal. Puna e Ugolinit në Butrint, dhe në të vërtetë në Shqipëri në përgjithësi,është kryer në kuadër të sfondit të një qeverie italiane, që dëshiron për të kundërshtuar atë që ata e shihnin si rritjen e ndikimit francez në kuadër të mbretërisë. b-Në një nivel më individual. Ugolini e pa veten thjeshtë, por të thelluar në marrëdhënie të veçantë shkencore mes Italisë me Shqipërinë dhe duke vazhduar me eksplorimet e një linje të gjatë të arkeologëve dhe studiuesve të tjerë, që shtrihen (sipas tij) në gjithë rrugën prapa në vizitën e vitit 1435 .
3. James G. Schryver :”Autori gjeneron të ide të tjera lidhur me faktin e zbulimeve të Ugolinit në jug të vendit.Në anketat e tij më të përgjithshme në vitet 1920,Ugolini në mënyrë specifike ka shmangur shpenzimet e sasive të mëdha të kohës në Shqipërinë qendrore, të cilën ai e ka deklaruar ishte një pjesë e vendit që ishin studiuar në mënyrë adekuate. Edhe pse, në mënyrë të veçantë, ai ishte i interesuar në faqet e lidhura me të” noble Illirica gens ” (banorëve të lashtë të gadishullit Ballkanik), ai ishte larg dhe aspak indiferent ndaj provave për përmirësimet e bëra në Shqipërinë e lashtë nga Perandoria Romake.Këto interesa, dhe lidhja që ai pa me përshkrimin i vizitës Eneas dhe Aeneid, atje,ishin ajo, që në fund të fundit e çuan për të punuar në Butrint.
4. James G. Schryver :Misioni i politik i udhëzuar nga Musolini.Në vitin 1937, një version të popullarizuara të raporteve të tij zyrtare të gërmimit Butrintit u botua pas vdekjes.(Ugolini vdiq në moshën 41 vjec , në 4 Tetor , 1936 në Bolonjë). Një gjë interesante sjell edhe një pjesë me fjalët e Hrushovit . Ugolini -Butrinto: Il Mito d’Enea (1937)ku përmend në mënyrë specifike se Musolini, , ka kërkuar, që Ugolini ta shkruajnë atë, sepse ” njerëzit që paguajnë për studimet tona me sakrificën e tyre, dhe për këtë arsye që kanë të drejtë më të madhe të gjithë të gëzojnë rezultatet.”Ajo që Ugolini ka prezantuar, ishte historia e një qyteti i lidhur fort mes Trojës së lashtë dhe të Romës së lashtë .Ajo ishte modeluar pas ish dhe u bë model për këtë të fundit. Si e tillë, ajo është e lidhur edhe me Italinë fashiste të Musolinit,një Itali që ishte krenare duke festuar 2000 vjetorin e perandorit Augustus.Për ata, që gërmuan në Butrint, kjo Troje e dytë, nuk ishte vetëm një çështje e rëndësisë arkeologjike dhe historike, por e krenarisë kombëtare .Ajo ishte me këtë krenari se Ugolini ka paraqitur punën e tij për publikun italian. Në faqet e para të tekstit, ai vuri në dukje se, që nga fillimi,Butrint dhe rrethinat e tij kishte premtuar jo vetëm shansin më të mirë për zbulimin e provave të kolonizimit grek apo Korintit, por edhe nga të mirat e dominimit të saj të gjatë nga ana e Romës së lashtë. Se ajo ishte Roma e re që do të ishte edhe një herëduke zbuluar lavdinë e këtyre mbetjeve të botës, pasi ata kishin humbur është gjithashtu e qartë dhe përshkrimi Ugolinit për të gjetur vendin në vitin 1924. 5. Poetikë. James G. Schryver
