Autoritetet kompetente në Kosovë përmes veprimeve dhe mekanizmave të ndryshëm vazhdimisht kanë tentuar të luftojnë ekonominë joligjore në vend, por realiteti duket krejt ndryshe.
Përfaqësues të komunitetit të biznesit dhe ekspertë për çështje ekonomike theksojnë se kjo dukuri po ndikon në shkallën e zhvillimit ekonomik, tek investitorët e jashtëm dhe të brendshëm, si dhe po sjell mungesën e parasë se gatshme në treg.
Oda Ekonomike e Kosovës vazhdimisht e ka ngritur këtë shqetësim tek autoritetet kompetente dhe ka kërkuar që të përfundojë procesi i fiskalizimit te të gjitha kompanitë, pasi sipas udhëheqësve të këtij subjekti, kjo po ndikon në masë të madhe në rritjen e ekonomisë joligjore.
Kryetari i Odës Ekonomike të Kosovës, Safet Gërxhaliu, për Radion Evropa e Lirë, thekson se ekonomia joformale po ndikon negativisht në fushën e të bërit biznes në Kosovë.
Sa më e suksesshme të jetë lufta kundër kësaj dukurie, thotë ai, aq më i madh do të jetë interesimi i investitorëve të huaj që kapitalin e tyre ta shfrytëzojnë në Kosovë.
“Ajo që ne e rekomandojmë si Odë Ekonomike, si masë emergjente apo urgjente është fiskalizimi, i cili për fat të keq, është duke u ballafaquar me një ngërç, që e dëmton Kosovën në fusha të ndryshme. Derisa nuk do të kemi një fiskalizim dhe të dhënat të jenë futura në aspektin elektronik, atëherë vërtet do të jetë shumë vështirë, të thuhet se kemi pasur efekte pozitive”, thotë Gërxhaliu.
Në anën tjetër, profesori në Fakultetin Ekonomik në Universitetin e Prishtinës, Nagip Skënderi, vlerëson se përmasat e ekonomisë joligjore arrijnë prej 40 deri në 60 për qind, apo deri 800 milionë euro në vit është qarkullim i këtij lloji ekonomie.
Për këtë profesori Skënderi pohon se duhet të gjenden metodat efektive që të parandalohet ekonomia e hirtë.
“Konsideroj se numri i të punësuarve në ekonominë joformale është përafërsisht 50 me 50 për qind, sepse ka firma dhe biznese, të cilat supozojmë se kanë 10 punëtorë të punësuar me letra dhe pesë të tjerë pa letra. Dhe, krejt kjo është ekonomi joformale, e cila dëmton të hyrat e përgjithshme të makro-ekonomisë së Kosovës në tërësi”, thekson ai.
Edhe profesor Skënderi thotë se parregullsitë që po ndodhin në tregun e arkave fiskale dhe dështimi i autoriteteve kompetente për të përfunduar këtë proces, po krijojnë pabarazi në tregun kosovar.
“Institucionet nuk kanë qenë në gjendje që përmes Administratës Tatimore të Kosovës të fiskalizojnë të gjitha format e bizneseve në Kosovë dhe mosfiskalizimi i tyre ka bërë që në sektorë të caktuar të rritet ekonomia joligjore në Kosovë”, pohon Skënderi.
Por, kryetari i Odës Ekonomike të Kosovës, Safet Gërxhaliu, jep disa shifra, që sipas tij, dëshmojnë shkallën e lartë të joformalitetit në vend.
Në agjencitë kompetente, thotë ai, janë të regjistruara 130 mijë biznese, 50 mijë nga to paguajnë tatim, kurse vetëm 20 mijë janë të pajisura me arka fiskale.
Ndërkaq, kompanitë që ende nuk janë të fiskalizuara, sipas Gërxhaliut, janë bizneset me kapital dhe qarkullimin të lartë.
“Në Kosovë ka dyqane të vogla, të cilat janë të pajisura me arka fiskale, ato që kanë qarkullim më të madh, janë pompat e benzinës, që merren me shitjen e derivateve të naftës, dhe një mekanizëm i tillë është i pafiskalizuar”.
“Prandaj, është koha që vërtet në këtë drejtim të punohet dhe çdo refuzim që bëhet për të parandaluar procesin e fiskalizimit është mbështetje e joformalitetit dhe mbështetje e ekonomisë së kriminalizuar”, shprehet Gërxhaliu.
Ndryshe vitin e kaluar Qendra për Hulumtime Strategjike dhe Sociale, ka publikuar një hulumtim për vlerësimin e shkallë së ekonomisë joligjore, ku thuhet se ekonomia jo formale merr 34.4 për qind të bruto-produktit vendor.
BE ndihmon fermerët e prekur nga embargoja ruse
125 milionë euro ndihmë emergjente për fermerët e prekur nga embargoja ruse. vlera e përgjithshme e prodhimeve bujqësore që ka blerë Rusia nga Evropa në vitin 2013 shkon në 12 miliardë euro.
Ndalimi nga Rusia i importeve të prodhimeve bujqësore nga Evropa e ka detyruar Komisionin Europian të ndërhyrjë në tregjet e perimeve dhe të frutave. Deri në nëntor Brukseli do t’u japë ndihmë financiare fermerëve që prodhojnë perime apo fruta që prishen, në qoftë se ata nuk i shesin dot vetë mallrat e tyre në treg. “Këto masa kanë për qëllim lehtësimin e presionit mbi tregjet evropiane, që është shkaktuar nga humbja e tregjeve të eksportit me një paralajmërim kaq afatshkurtër,” tha Roger Ëaite, i ngarkuar për bujqësinë në Komisionin Evropian në Bruksel. Për shkak se Rusia nuk importon më domate holandeze, mollë polake apo pjeshka spanjolle, në BE mund të ketë një mbiofertë , e cila shkakton uljen e çmimeve dhe zvogëlon të ardhurat e fermerëve. “Kjo duhet të parandalohet dhe prandaj masat tona emergjente do të zbatohen menjëherë,” njoftoi Komisioneri i BE për bujqësinë, Dacian Ciolos.
Shpërndarje falas
Fermerët mund të bëjnë tani kërkesë që ta groposin pesë për qind të prodhimit të tyre dhe të marrin si dëmshpërblim nga buxheti i bujqësisë i BE-së 50 për qind të të ardhurave që pritej të merrnin në të vërtetë. Nëse fermerët nuk i shkatërrojnë prodhimet, por ua shpërndajnë falas njerëzve në nevojë apo shkollave, atyre do t’u rimbursohet 100 për qind e të ardhurave që pritej të nxirrnin. “Buxheti për këtë masë emergjente është 125 milionë euro. Qëllimi kryesor nuk është që produktet të tërhiqet nga tregu, por që të shpërndahen falas,” tha Roger Ëaite.
Paratë vijnë nga fondi për menaxhimin e krizave, që e administron Komisioneri i BE-së për Bujqësinë. Ky fond nuk u ngrit posaçërisht pas konfliktit tregtar me Rusinë, por ishte gjithsesi në dispozicion për masa kompensuese për kushte të caktuara të tregut.
Rrezik edhe për çmimet e qumështit
Në vitin 2013 Rusia ka blerë nga Evropa fruta dhe perime me vlerë prej 1,3 miliardë eurosh. Ndërsa vlera e përgjithshme e prodhimeve bujqësore që ka blerë Rusia nga Evropa në vitin 2013 shkon në 12 miliardë euro. Prej ndërprerjes nga Rusia të importeve nga vendet e BE-së mund të preken edhe prodhimet e qumështit dhe mishi i derrit, që gjithashtu përbëjnë pjesë të mëdha të vëllimit të eksportit për në Rusi. Për këto prodhime nuk janë përllagritur ende kompensime, tha për Deutschen Ëelle-n kryetari i Shoqatës Evropiane të Blektorëve Romuald Schaber. Problem përbën fakti se pengesat për ndërhyrjen shtetërore në tregun e bulmetrave janë të larta. Po ashtu shumë ferma janë të rrezikuara sepse ato kanë investuar për ngritjen e kopeve dhe përllogarisnin që do t’i shisnin prodhimet e tyre për 10-20 vjetët e ardhshme.
Ministrat e Bujqësisë të Bashkimit Evropian duan të mblidhen më 5 shtator për të diskutuar në një takim të veçantë për masat e mëtejshme, sepse në rast se BE-së do t’i duhet të kompensojë të gjithë shumën e vlerës së përgjithshme të prodhimeve bujqësore që ka blerë Rusia nga Evropa atëhere buxheti i bujqësisë i BE-së do të vihej shpejt para një sfide tepër të madhe.
