Edward P. Joseph / BIRN
Është gjithmonë një ide e mirë për të ardhur në ajrin e pastër dhe ujërat e kristalta të Liqenit të Ohrit, një nga vendet më të bukura në Evropë. Fatkeqësisht, arsyeja për mbledhjen e javës së kaluar të liderëve nga rajoni – ‘Ballkani i Hapur’ – nuk është një ide e mirë. Në fakt, nuk është as një emër i mirë. Edhe zyrtarët janë të hutuar nëse emri është ‘Ballkan i Hapur’ [që tingëllon si komandë] apo ‘Ballkan i Hapur’ [që tingëllon si një përshkrim].
Në fakt, Open Balkan është një formë e ndezjes së gazit me pjesëmarrje, në të cilën të gjithë bashkëpunëtorët entuziastë – përveç liderit – e paaftësojnë gradualisht veten, derisa të jenë të pafuqishëm për t’i rezistuar rendit të ri. Si me çdo kult apo modë, mospërputhjet e dukshme janë lënë mënjanë.
E para është pabarazia ekonomike. Dy nga tre pjesëmarrësit, Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut, kanë GDP që – të kombinuara – janë mezi sa gjysma e pjesëmarrësit kryesor, Serbisë. Kjo do të thotë se ndërsa të tre vendet do të përfitojnë nga një treg i përbashkët [ose zonë tregtare], Serbia do të përfitojë gjithmonë më shumë. Tregu serb është më i madh dhe gjithmonë do të jetë në gjendje të tërheqë më shumë investime të huaja [në radhë të parë një nga synimet e tregut të përbashkët] dhe të prodhojë mallra me vlerë më të lartë [për eksport brenda dhe jashtë tregut rajonal].
Diferencat e pagave nuk janë mjaft të larta për të kompensuar avantazhet e investimit në ekonominë më të madhe dhe më të përparuar të Gjashtës së Ballkanit Perëndimor. Me fjalë të tjera, një valë në rritje do të ngrejë të gjitha varkat, por një varkë – Serbia – do të bëhet anije.
Përkrahësit entuziastë të ‘Balkan(ëve) të Hapur’ me sa duket nuk i kanë menduar efektet e rritjes dhe produktivitetit të çekuilibruar. Kjo është befasuese sepse disbalancat e tilla ishin një nga shtytësit e tensionit në ish-Jugosllavi, e përmbledhur në frazën e hidhur të shqiptuar në zonat më të varfra si Kosova: “Radi Kosova, Beogradi gradi” [‘Kosova punon’ – nxjerr lëndë të parë – ndërsa ‘Beograd ndërton’, duke nxjerrë përfitimin dhe duke prodhuar mallra me vlerë më të lartë]. Ekonomia politike e rajonit të sotëm të Ballkanit – e ndarë në shtatë vende të pavarura [njëra prej të cilave, Kosova, nuk njihet nga Serbia apo nga Bosnja dhe Hercegovina] – është e ndryshme. Në vend të lidhjes fizike, ekonomike dhe politike, shtetet e vogla të rajonit janë shkatërruar. Unifikimi i tyre në një treg do të krijonte efikasitet, do të tërhiqte investime dhe do të rriste rritjen.
Detyra e lidhjes rajonale duhet të ishte një element themelor i strategjisë së udhëhequr nga Bashkimi Evropian pas luftës për rajonin. Të paktën deri në vitin 2020, në Samitin e Sofjes, BE-ja i dha përparësi bashkëpunimit dhe lidhjes rajonale, të mbështetur nga angazhimi serioz financiar – Plani Ekonomik dhe Investues prej 30 miliardë eurosh. Samiti i Sofjes pa përkushtimin nga BB6 e plotë për një treg të përbashkët rajonal në një kuadër tjetër – “Procesi i Berlinit” – i udhëhequr nga Gjermania dhe i lidhur integralisht me rregullat dhe normat e BE-së. Me fjalë të tjera, të gjitha partitë e BB6 – jo vetëm tre apo katër – kishin përqafuar tashmë një treg të përbashkët rajonal, të shkrirë me synimin e anëtarësimit dhe përkushtimit ndaj vlerave të bllokut gjithëpërfshirës të BE-së. Një dizajn i tillë, me një fuqi mbizotëruese dhe qëllime dhe vlera mbizotëruese, është kundërhelmi ndaj pakënaqësive të hidhura si ato në ish-Jugosllavi. Aftësia dhe tundimi për të shfrytëzuar fuqinë ekonomike – ose për të ushqyer inatet nga përfitimet e pabarabarta ekonomike – do të pakësohej nga rritja e përbashkët e vlerave dhe reformave të BE-së. Nevoja për pushtet mbikqyrës për të mbuluar mosbesimin ishte në thelb të Planit të famshëm Schuman, i cili ishte pararendës i BE-së – modeli më i suksesshëm i krijuar ndonjëherë për arritjen e rritjes ekonomike dhe bashkëpunimit politik midis ndërluftuesve të mëparshëm.
Me Ballkanin(ët) e Hapur, SHBA po promovon një regjim tregtar të udhëhequr me entuziazëm nga një autokrat, presidenti serb Aleksandar Vuçiç, i cili minon rendin perëndimor për rajonin. Përpara 24 shkurtit, mbështetja për Open Balkan(s) ishte naive; pas 24 shkurtit, është neglizhencë. Beogradi është në kundërshtim të hapur ndaj detyrimeve të tij ndaj BE-së si një kandidat për të aplikuar sanksione ndaj Rusisë. Jo vetëm që Vuçiç refuzon me forcë të sanksionojë Moskën, por ai kultivon në mënyrë aktive partneritetin e tij strategjik të vazhdueshëm me Vladimir Putinin, një i pabesë në pjesën tjetër të kontinentit dhe përtej Atlantikut. Zëdhënësi i Vuçiqit, ministri i Brendshëm Aleksandar Vulin, sulmoi verbalisht ambasadorin e SHBA-së Christopher Hill dhe lëshoi një kërcënim flagrant kundër SHBA-së lidhur me sanksionet. Në një moment kur lufta e Rusisë kërcënon rendin perëndimor dhe madje edhe atë global, nocioni për të kapërcyer një skemë të dyshimtë tregtare me aleatin numër një të Putinit në Ballkan – dhe ndoshta në Evropë [sikur edhe kryeministri hungarez Viktor Orban ka vendosur sanksione] – është shqetësuese.
Shqiptarët [në Shqipëri, Mal të Zi dhe Maqedoninë e Veriut] dhe maqedonasit nuk ndajnë ankthet për dominimin ekonomik serb, sepse ata nuk përballen me kërcënime të drejtpërdrejta nga autoritarizmi i Vuçiqit. Duke parë të bllokuar rrugën e tyre drejt BE-së, maqedonasit janë të gatshëm të shkojnë së bashku me Ballkanin e Hapur; integrimi mes WB6 shërben si një tampon kundër nacionalizmit grabitqar bullgar. Përveç kësaj, njohja e fundit e Kishës Ortodokse Maqedonase nga Kisha Ortodokse Serbe ka rritur marrëdhëniet në një kohë kur identiteti maqedonas është nën sulm nga Bullgaria, gjithashtu rivalja e Serbisë.
E udhëhequr nga kryeministri Edi Rama, Shqipëria mund të ketë një interes afirmativ për ‘bashkëpunimin rajonal’ të stilit të Ballkanit(-ve) të Hapur. Me kalimin e kohës, një regjim tregtar tërësisht jashtë kornizës së BE-së do ta lërë nacionalizmin serb nën Vuçiç të drejtuar tërësisht në ruajtjen e status quo-së. mbi Kosovën. Ashtu siç ndodhi me ‘shkëmbimin e tokës’ të vitit 2019, SHBA-ja dhe BE-ja – të mërzitura përherë nga mosmarrëveshjet e lodhshme të Ballkanit – mund të pranojnë sërish ndarjen, të nxitur nga të huajt që pretendojnë se “zgjidh një konflikt të ngrirë”. Ndarja hap automatikisht ‘Bashkimin e Kosovës dhe Shqipërisë’, me fjalë të tjera, Shqipërinë e Madhe – një zgjidhje e pajtueshme me Serbinë e Madhe pasi Kosova të ndahet. Nuk duhet të ketë ndonjë takim të fshehtë mes Ramës dhe Vuçiqit të llojit të Karagjorgjevës mes Franjo Tugjman dhe Slobodan Millosheviçit në prag të rënies së Jugosllavisë. Nën një Beograd ekonomikisht më të fuqishëm – i pakufizuar nga asnjë kornizë e BE-së, përveç kandidaturës së Vuçiqit në BE – perspektivat për njohje reciproke në dialogun e ndërmjetësuar nga BE janë edhe më të largëta. Në të vërtetë, nënshkrimi i marrëveshjes së ‘Normalizimit Ekonomik’ në Shtator 2020 në Shtëpinë e Bardhë të Trump, nuk bëri asgjë për të zbutur armiqësinë e Beogradit ndaj Prishtinës, edhe pse Kosova drejtohej atëherë nga kryeministri bashkëpunues Avdullah Hoti, një ekonomist.
Përfundimisht, politikëbërësit perëndimorë të frustruar – duke parë që Serbia nuk do të lëvizë – do të pyesin dhe do të pyeten: ‘Pse të mos jemi ‘praktikë’ për Kosovën?’ Rivali i Ramës në Prishtinë, kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, është gjithashtu një nacionalist mbarëshqiptar që promovon ‘Bashkimin e Kosovës dhe Shqipërisë’. Kurti, si shumica e kosovarëve, nuk dëshiron ta shohë Kosovën të ndarë, pjesërisht sepse kjo do të shfajësonte politikën nacionaliste serbe nën Millosheviçin – e ringjallur nga Vuçiç, një mbrojtës i ultra-nacionalistit Vojisllav Sheshel. Shfajësimi i Serbisë së Madhe në Kosovë do të bënte të njëjtën gjë për ambiciet nacionaliste serbe në Bosnje dhe Mal të Zi.
