Nga Artan Fuga
Dikur, ca shokë më çuan tek një filatelist i moshuar që banonte në një vilë dykatëshe të shkatërruar, aty në lagjen tonë të vjetër tiranase që shtrihet midis Myslym Shyrit dhe rrugës së Kavajës.
U habita që jetonte kaq pranë nesh, sepse atë njeri s’e kisha parë kurrë nëpër lagje, as te dyqani i mishit, as te radha e qumështit ku përplaseshim te gjithë, të vënë në radhë pavarësisht vendit në shoqëri.
Radha e qumështit ishte asokohe një “demokratizim pasiv” i detyruar po të përdorim shprehjen e Maks Weberit, thënë sigurisht për një rast tjetër. Përveç radhës për qumësht, për ne ishte edhe koha e radhës për mish, dhe pastaj e plazheve, e aksioneve, e lojërave, e përllogaritjes së notave mesatare në shkollë, e parakalimeve, e filozofisë fillestare të gjimnazit, e xhirove, e ndeshjes me hipokrizinë, karrierizmin, ashpërsinë e botës përtej familjes.
Kur u futa në dhomën e vjetër të filatelistit plak pashë një burrë të vjetër, me flokë të bardha, gjysmë të lyera – gjysmë të dala boje, mes librash të vjetër, zhytur në kolltukun e tij shumë të përdorur dhe klasik si orenditë e tjera të dhomës që ngjanin sikur të kishin ardhur direkt nga vitet tridhjetë.
S’e mbaj mend nëse ndiqja si somnambul shokët e mi që bënin përpara, apo ishin ata që më shtynin nga pas duke më detyruar të hyja në atë dhomë, shpellë, bibliotekë. Një zë nga brenda më thoshte «Hyr!», ndërsa këmbët s’bënin përpara. Dukej se dikush më tërhiqte zvarrë.
Kolltukët, flokët, xhaketa e tij e zezë me njolla ushqi-mesh të mbetura që dikur, qilimat persianë të grirë dhe të shndërruar në rrecka ku herë-herë shfaqej ndonjë copëz e grirë figure romantike e qëndisur mbi ta, fasada e jashtme e shtëpisë së tij gjysmë e rrënuar, gjithçka, pra, kishte një harmoni tërësore.
Ishte jashtë, përpara dhe përtej kohës.
Më thanë se kishte qenë i deklasuar dhe intelektual në kohë të vet. Kishte një qetësi olimpike. Lëvizte ngadalë. Fliste fjalë të rralla.
Të shihte, por fare nuk të vështronte.
Të fliste, por as mos shpresoje se me ty mund të bashkëbisedonte.
Të kuptonte, por asnjëherë të drejtë nuk të jepte.
Ta përbuzte krejt mendimin, por të të kundërshtonte, s’denjonte.
Një budalla më pak a më shumë në botë s’kishte për të më asnjë rendësi.
Batalione dhe regjimente kishte parë tashmë prej tyre.
Kavalierë, këmbësorë, komandantë, magazinierë, kuzhinierë marrëzish.
Kur flisje, të shihte me ca sy që të thoshin: E kupton vallë ç’po thua?
Pa folur, fare qetësisht.
Dukej sikur ishte shurdh dhe i verbër, ndërkohë që shihte dhe dëgjonte me të gjitha shqisat e trupit.
Të perceptonte së largu si të ishte tejqyrë.
E letër-thithte botën nga afër duke e ndarë, coptuar, klasifikuar, rrjedhur nëpër kanalet e shpirtit të tij.
Fjalët dukeshin sikur binin mbi veshët e tij pa shkaktuar asnjë efekt. I filtronte dhe s’iu përgjigjej direkt. Kur kthente replikën dukej sikur e çonte bisedën në një drejtim
krejt tjetër.
Absurd.
Asnjë lidhje nuk dukej të kishte midis pyetjes që i drejtohej dhe përgjigjes që jepte. Në fakt, isha unë i pamësuar me të që më dukej se ndodhte kështu. Shokët e mi, miq të vjetër të tij, e kuptonin fare mirë se ç’donte të thoshte ai në bisedë. Sikur të kuptonin kodin e të folurit mbrapsht. Më në fund e kishin kapur rregullin e tij logjik që s’ishte i njëjtë me atë që zotëronin njerëzit e zakonshëm që takoja te radha e qumështit apo e mishit. Lidhja logjike e fjalive që hynin e dilnin nga koka e tij bëhej brenda një universi mendor të panjohur dhe të huaj për mua.
Dy botë fare të pakuptueshme.
Me vonë e kuptova se ai kur thithte pyetjen që i bëhej, e kthente atë gati automatikisht në formën e saj korrekte dhe të kuptueshme për sistemin e tij të të menduarit dhe, më pas, duke e fshirë pyetjen e parë nga kujtesa, i përgjigjej vetëm pyetjes që kishte riformuluar vetë që nga e para. Nuk denjonte fare t’i përgjigjej pyetjes së parregullt që kishte ndërtuar bashkëbiseduesi i tij. Ishte ky i fundit që duhej të nënshtrohej në këtë bashkëbisedim absurd. Ai duhet të merrte me mend se çfarë ndryshimi kishte pësuar pyetja e bërë në kokën e filatelistit plak nisur nga përgjigjja që ai jepte.
S’kishte rrugë tjetër.
Mjerë ai që nuk kuptonte.
Mund të dilte nga dhoma me idenë se ishte çmendur ose kishte qenë në vizitë te një i marrosur.
Koha kishte ndalur brenda dhomës së tij. Ishte hera e parë që takoja një njeri pa kohë. Krejt të shkëputur nga realiteti dhe që kishte ndërtuar universin e tij fare të mbyllur dhe olimpik.
Ai njeri ishte vërtet një reaksionar. I gjithi ishte terror i bardhë si dëbora, si flokët e tij të thinjur, si paqja e tij
olimpike. Pa folur. Pa bërë asnjë gjest. Pa shkruar asnjë trakt. Ai ishte një ANTI, i padënueshëm, i pakapshëm nga ligjet, i padepërtueshëm, i padeportueshëm.
Të ngrinte nervat, të bënte ta urreje me të vërtetë sepse kishte një fuqi që të nënshtronte pa fjalë.
Ishte po aq i adhurueshëm dhe kishe dëshirë ta merrje në mbrojtje si një vazo të vjetër kineze që përpiqesh ta mbrosh nga një tufë qensh që vërtiten nëpër shtëpi.
Një herë ta shihje dhe gjithçka kishte mbaruar.
Vetëm qetësia e tij ishte një përballje e fuqishme me shtetin dhe kohën e atëhershme.
Në këmbë mbante një pale pantofla të vjetra prej cohe. Të grira në maja. Të shkelura në thembra. Vetëm ato pantofla të lehta dukej se mund ta mbanin peshën e trupit të tij të rrëgjuar. Provokatore deri në pafundësi. Ato flisnin me majat e kthyera në drejtime të kundërta sikur të ishin zemëruar me njëra-tjetrën. Ky njeri nuk ka nevojë për këpucë. S’ka nevojë të dalë jashtë. Bota është brenda tij.
Si për të na shtypur edhe më keq, nxori një dosje të vjetër, të ngrënë nga koha, dhe filloi të na tregonte ca pulla poste të vjetra shtetesh që ose nuk ishin më, ose nuk i njihnim fare. I kapte ato pulla me dorë duke i lëmuar, me kujdes sikur të kishte frikë se mos ua hiqte sovranitetin shteteve që përfaqësonin:
Kamorra,
Ishujt Mauricius
Litenshtejn,
Siera Leone,
Ishujt Fixhi,
Madakaskar
…
Masakër.
Pa fund emra thuajse të panjohur në atë kohë. Tmerri ishte se ai dinte gjithçka mbi ato shtete dhe kishte pasur
kontakte me ta, ose me vizita ose nëpërmjet letërkëmbimesh me kolegë dhe miq të tij që jetonin atje. Kontakte prej tridhjetë, dyzet apo pesëdhjetë vjetësh. I njihte miqtë e tij me emër, tregonte vizitat e tij të hershme në një pjesë të madhe të vendeve për të cilat na fliste.
Shihja me këmbëngulje qilimin e tij të vjetër dhe të rreckosur dhe më dukej se ai ishte vetë qilimi fluturues i përrallës që e sillte përqark, rreth e rrotull globit, pa pasur nevojë për viza, pasaporta, pa tranzite dhe aeroporte. I padukshëm. Retë në qiell i përfytyroja si copëza të shkëputura nga figurat e qëndisura mbi qilimin e vjetër mbi të cilin preheshin plot shkujdesje pantoflat e tij me maja grindavece. Shtëllungat e reve ishin pikërisht pjesët që mungonin nga figurat e qilimit të tij të brejtur.
Shokët e mi e dëgjonin me sy hapur. Unë isha shparta-lluar krejt në identitetin tim.
Njollat e ushqimeve që kishte ngrënë dikur shtriheshin zbardhshëm mbi xhaketën e tij të vjetër, të zezë, të pahekurosur, si kufij të venitur shtetesh, si hapësira qytetërimesh të harruara prej kohe. Xhaketa e tij ngjante me koren e globit mbi të cilën shkruhet gjithçka.
Ishte vetë pelerina e Krishtit.
Komunizmi kishte mbaruar krejt brenda asaj dhome.
Por edhe kapitalizmi.
Ai e sfidonte komunizmin duke zhvleftësuar edhe kapitalizmin.
Në qenien e tij s’kishte rende, regjime, politika, kishte vetëm vende gjeografi dhe simbole të ngrirë mbi letër.
Më e çuditshmja qe se ai ruante akoma kontakte me filatelistë në të gjithë botën. U bëra xheloz sepse për të s’kishte as mbyllje dhe as izolim. Shteti ishte dorëzuar përpara tij. Nuk e di përse.
Kishin bërë kompromis?
Ishin vënë në shërbim të njëri-tjetrit
Kishte nevojë për informacionet e tij?
E kishte harruar?
Mendonte se ishte i parrezikshëm me ato pullat e futura në qindra albume të pluhurosur?
Çfarë gafe të madhe kishte bërë! Asgjë nuk do të kishte pasur ndikim më të madh tek ne për të na çliruar, as burgosjet e atyre që dënoheshin për agjitacion e propagandë, as radiot e huaja. As librat e Ismail Kadaresë.
Goditja ishte dhënë prej pleqve të pakohë si ai që kishin kapërcyer regjime perandorake, mbretërore, ushtarake dhe e dinin nën lëkurën e tyre të verdhë, të holluar, delikate, të ngrënë nga koha se njeriu sado i dobët që të jetë, është gjithnjë më i fortë se edhe pushteti më arrogant dhe tallës. Filatelisti plak ishte i pakohë, nuk jetonte në asnjë vend, e kishte kthyer botën në letër, i kalonte kufijtë dhe ndarjet e luftës së ftohtë me udhëtimet e tij imagjinare nga një shtet në tjetrin, aty në kolltukun e tij të vjetër, duke kaluar, me gishtin e vet që herë pas here e lyente me pështymë, fletët e dosjes së tij të brejtur dhe të zbardhur.
Brenda tyre pulla poste pa fund.
Shtetet dhe pushtetet e dikurshme ishin atje,
të shtrirë,
të vjetërsuar,
të kapur rob,
të radhitur njeri pas tjetrit,
të kapërcyer nga koha,
të vdekur.
Mbi to ngrihej ai si perandor që mund t’i flakte, t’i griste, t’i shiste, të bënte ç’të donte me ta.
Pushtete të rrëzuara prej kohësh.
Në albumin e tij të vjetër ai arshivonte një sekret të madh shtetëror që askush nuk guxonte ta thoshte, as profesorët e teorisë së shtetit, as filozofët e akademisë së shkencave, as biologët, as edhe kirurgët më të zotë.
Një fjalë e tillë nuk ishte dëgjuar as në morg, as në varreza, as në urgjenca spitalesh, as në salla reanimacionesh, atje ku vdekja është kaq pranë, kaq e shpeshtë, kaq e pranishme, saqë do të dukej e çuditshme që asaj t’i shpëtonte qoftë edhe një qenie e vetme në botë.
Albumi i filatelistit plak mbante pa fjalë sekretin e rëndë, krejt të ditur, por që askush s’kish guxim ta thoshte:
«Çdo pushtet e ha koha.
Pasi pushteti ha kohën,
i vjen radha kohës të hajë pushtetin.
Duke ngrënë kohën,
pushteti ha edhe veten e vet.
Koka ha kohën,
pastaj koha ha kokën.
Edhe individi më i dobët që jeton një sekondë më pas është shumë herë më i fortë se pushteti i së shkuarës, domethënë i një sekonde më parë.
Pushteti mund ta grijë individin,
por individi mund ta ngrijë pushtetin,
në një album të vjetër, mbyllur mes fletëve të zverdhura, futur në një qoshe biblioteke plot pluhur, ose të ulet mbi të.»
Mbi rrënimin pusht-tetor ngrihej në erupsion qetësia e filatelistit të vjetër, me flokë të lyera pak si në të kuqe dhe me plot thinja që ishin bërë larushe: të kuqe – nga boja artificiale dhe të bardha natyrshëm, por vjetrueshëm, si për të thënë se ai qëndronte mbi ndarjet, izolimin dhe luftën.
Mbi të kuqen dhe të bardhën.
Përtej terrorit të kuq dhe terrorit të bardhë.
Mbi materializmin dialektik dhe misticizmin.
Për të, ndarja me hekur a kadifè e së mirës dhe së keqes ishte e keqja më e madhe
Ai e kishte ngritur prej kohësh perden e hekurt pa varur mbi tel një perde tjetër, të kadifenjtë, në vend të saj.
Një muze i gjallë. Albumi i tij i pullave të vjetra s’përballohej dot nga dhjetëra muze të ngritura në atë kohë për të edukuar të rinjtë. Një individ kundra dhjetëra institucionesh.
Një konkurrencë e pashoqe.
Dhe thonë se në kohën e komunizmit nuk kishte disi-dencë jashtë telave.
Ai ishte vetë disidenca.
I paprekshëm.
Ai ishte e kundërta e gjithçkaje rreth e rrotull që nuk i përshtatej.
Edhe e zgjatimeve të tyre në të kaluarën dhe në të ardhmen.
E kundërta e buçitjes së këngëve të aksioneve në altoparlantë bulevardesh dhe e transmetimit dixhital të ndeshjeve të futbollit të Amerikës së Jugut në ekranet televizive të kafeneve të rrugës ku mblidhen të papunët.
E kundërta e sinopseve politike, e sondazheve dhe e horoskopit të mëngjesit.
E kundërta e tonit makabër të spikeres që flet sikur lexon prej shekujsh tekstin e një dënimi kolektiv me vdekje.
E kundërta e internimeve, segregacionit urban bathorist dhe e emigrimit.
E kundërta e premtimeve politike dhe e reklamave.
E kundërta e parakaluesve të një majit dhe e turmës që del nga stadiumi duke e përjetuar politikisht rezultatin e ndeshjes.
E kundërta e mensave të punëtorëve dhe e kioskave – mejhane nëpër rrugë.
E kundërta e rrugëve qorre, të mbushura me plehra dhe qen rrugaçë, e pallateve HLM – krenaria teknologjike e epokës.
E kundërta e punës vullnetare dhe e fjalës hipokrite «komunitet».
E kundërta e gjithë çmimeve FAO dhe Miss bota.
E kundërta e Bashkimit të Grave të Shqipërisë e Komitetit Qendror të Rinisë dhe e OJQFVE.
E kundërta e autorizimeve për televizorë dhe e zarfit me parà për pusht–tetarin e korruptuar.
E kundërta e totemeve të kthyer në tabu dhe e tabuve të kthyera në toteme.
E kundërta e karvanit që ecën përpara pa pyetur fare se qentë kanë kohë që lehin, por e kundërta edhe e qenve që lehin sepse nuk kafshojnë dot.
Ajo vizitë te filatelisti plak zgjati vetëm gjysmë ore. Ka tridhjetë e pesë vjet. S’më harrohet. Shokët e mi ishin dalldisur tashmë prej kohësh sepse filatelisti i vjetër iu kishte treguar përpara meje dramën e ekzistencës të individit dhe të pushtetit, ku pushteti e mund individin në të tashmen, kurse individi e mund pushtetin në të ardhmen.
Ai na e kishte treguar këtë pa folur, vetëm duke shfletuar pafajësisht pulla shtetesh të vjetër, të gërryera nga koha.
Pulla pushtetesh,
të ngrëna në fillim nga anët,
pastaj të dala boje,
më pas të holluara, shndërruar në letër të tejdukshme,
dhe më në fund,
me një vrimë në mes.
Unë u dorëzova brenda pak minutash, pa folur dhe pa më folur.
Ai s’e vuri re fare praninë time.
S’e vuri re aspak as ikjen.
Thjesht, nuk i interesonte se kush isha dhe se çfarë mendoja.
