me mbrojtjen e objekteve të tij të lashta. Nga frika se mund te humbiste antikitetet e saj nenujore, Greqia ndaloi zhytjet, me perjashtim te disa vendeve. Edhe sot, zhytja është e ndaluar në çdo anije ose aeroplan, të ndërtuar më shumë se 50 vjet më parë, pavarësisht se kur u mbyt.
Shqipëria po shkon drejt një qasje më të balancuar
“Do të thosha se në të ardhmen e afërt rrënojat e lashta duhet të jenë të hapura për studiuesit dhe hulumtimet,” – tha Tare, i cili vuri në dukje se vendi ka humbur edhe një pjesë të trashëgimisë së saj nënujore për plaçkitje gjatë 20 viteve të fundit.
Ai vlerësoi se me aksesin në rrënojat më moderne nga Lufta e Parë Botërore ose Lufta e Dytë Botërore, zhytja mund të rritej si aktivitet në Shqipëri në pesë vitet e ardhshme.
Fondacioni Detar RPM, në bashkëpunim me agjencinë bregdetare, ka hartëzuar shtratin e detit përgjatë një të tretës së bregdetit shqiptar, nga Saranda afër kufirit grek me atë të Vlorës. Duke përdorur një kombinim të pajisjeve të zhytësve dhe pajisjeve të teknologjisë së lartë, duke përfshirë sonar dhe një automjet nënujor të drejtuar në distancë, ose ROV, anija e saj kërkimore ka zbuluar gati 40 anije.
“Deri tani RPM ka dokumentuar rreth shekullit të 3-të dhe 4-t para erës sonë, deri në Luftën e Parë Botërore dhe mbytjet bashkëkohore të Luftës së Dytë Botërore”, tha Smith.
“Pra, ne kemi një gamë mjaft të madhe prej ndoshta 2,500 vjetësh, me burime kulturore prej 2,300 vjetësh në bregdetin shqiptar, të cilat në të vërtetë kanë qenë të paeksploruara”.
Njëri prej tyre është grumbulli i ngushtë i anforave pranë bregut. I njohur si Rrënoja e Jonit, ishte një anije tregtare që vlerësohej të kishte rreth katër anëtarë të ekuipazhit dhe një ngarkesë me kryesisht anfora të Afrikës.
“Fakti që qeramika ishte afrikano-veriore është me të vërtetë i rëndësishëm sepse tregon lidhjet tregtare midis Adriatikut dhe bregut të Afrikës veriore”, tha arkeologu nënujor Mateusz Polakowski, i cili ka punuar me RPM.
Peshqit e vegjël dalin nga qafat e kanave, të cilat me kalimin e kohës janë njehsuar në shtratin e detit. Vendi nuk është gërmuar dhe arkeologët besojnë se disa shtresa të anforave, si dhe trupi i anijes mund të qëndrojnë ende të paprekura nën shtratin e detit.
“Shumë nga këto rrënoja janë shumë të rëndësishme si thesare të trashëgimisë kombëtare”, tha Polakowski.
“Po aq sa janë të rëndësishme biologjia e saj, shkëmbinjtë nënujorë dhe popullata e peshqve, unë mendoj se këto anije të mbytura jo vetëm që bëhen shkëmbinj artificiale, por gjithashtu futin një ndjenjë të identitetit kulturor, trashëgimisë kulturore”.
“Shqipëria shtrihet në një pikë strategjike në hyrje të detit Adriatik dhe përgjatë rrugëve të lashta tregtare nga Italia në gadishullin e Ballkanit.Mbetet shumë për tu eksploruar”, tha Polakowski.
“Ata kanë rreth 200 milje bregdetare këtu”, tha Smith, ekologjist detar. “Edhe pse ndihemi sikur e kemi siguruar një sasi të madhe të saj … gjithnjë ka më shumë për t’u zbuluar”.
