Të frymëzuar nga tradita petrarkiane që trajtonin përgjithësisht dashurinë e poetit, forma e tyre krijoi fenomenin shekspirian, pasi Shekspiri ishte i pari që i shkroi si të tilla, por sepse ai u bë i famshëm me to. Shkrimtari anglez krijoi 154 sonete, sfidën në shqip të të cilave së pari e ka bërë Noli, ndërsa në një libërth sillen rreth 60 sonete të shqipëruara nga Astrit Lulushi
Sonet #9
Pse e dëmton veten
duke mbetur vetëm,
apo ke frikë se dikush
do qajë kur ti të vdesësh?
Nëse vdes pa fëmijë,
bota me lot do qajë
si grua që humb burrin.
Bota është vejusha jote
dhe gjithmonë do vajtojë,
që s’i le një kopje të vetes.
Kur paraja shpenzohet
ajo vihet në qarkullim,
por nëse bukuria tretet
pa u dhënë a përdorur
bota e humb atë përjetë.
Njeriu që vret bukurinë
e vet, në zemër nuk ka
vend për dashuri tjetër.
Sonet #10
Nëse ke pak turp,
pranoje, s’ke zemër,
as ndjenjë dashurie,
gati je për t’u kujdesur
vetëm për veten tënde.
Shumë njerëz të duan,
por ti s’do njeri tjetër…
Pushtuar je nga urrejtja
dhe aspak nuk e kupton
se komploton ndaj vetes,
kur kërkon të shkatërrosh
shtëpinë që duhet riparuar.
A ka shtëpi më të bukur…
…sesa dashuria?
Sonet #23
Si aktor që harron fjalët,
për shkak të emocionit,
apo si pasioni i tepruar
që njeriun e bën të dobët,
unë humbas vetëbesimin
edhe harroj të them
gjëra që, një në dashuri,
duhet t’ia thotë të dashurës
Pse kur duhet më shumë,
dashuria sikur dobësohet?
Por më mirë se unë,
për zemrën time,
flasin shkrimet e mia.
Për dashuri deklarohen,
më mirë prej çdo oratori,
heshturazi shprehin atë,
që zëri s’është në gjendje.
Dashuria ofron pasqyrën
për leximin midis rreshtave.
Sonet #27
I lodhur nga puna
ngutem për në shtrat,
vend i ëmbël pushimi
për trupin e lodhur.
Por, sapo shtrihem
mendja nis të punojë,
me sytë e tejhapur
në errësirën e thellë
imazhi yt më del,
si yll i ndritshëm
natën e bën të bukur.
Sonet #28
Si mund të gëzohem
pa mendje të qetë kur,
shqetësimet që përjetoj
gjatë ditës, natën
s’më lënë të fle
dhe netët pa gjumë
më shtypin ditën?
Edhe pse të dyja
janë armiq natyrorë,
duart kanë shtrënguar,
si për të rënë në ujdi,
të më torturojnë mua.
Ditën punë – natën mendime.
Përpiqem ditës t’i bëj qejfin,
i them se je aq e ndritshme,
sa t’i marrësh vendin diellit,
kur retë mbulojnë qiellin.
Lëvdoj edhe natën e zezë,
duke i thënë: sa shumë shndrit
në qiell, mbrëmjeve pa yje.
Por të dyja – ditë e natë
vetëm zgjasin dhimbjen
që natë pas nate rritet.
Sonet #29
I ndarë nga të gjithë
fati më ka braktisur,
si i dëbuar, rri e qaj,
lutjet drejtuar Zotit
në vesh të shurdhër bien.
Kështu shikoj veten,
fatin tim mallkoj.
Përse nuk më dha
pamjen, miqtë, aftësitë
e mundësitë e tjetrit?
Tërësisht i pakënaqur
me të gjitha sa kam,
urrej veten time.
Kur të mendoj ty
më mirë ndihem,
si larka në agim
që ngrihet në qiell,
larg nga kjo tokë,
duke kënduar himne
për Perëndi a Qiell
Kur ty të kujtoj,
për dashurinë e ëmbël,
ndihme kaq i pasur
sa do refuzoja, vendin
edhe me mbretër ta ndërroja.
Sonet #30
Kur në heshtje rri
mendoj të kaluarën,
që rëndësi s’i dhashë,
mërzitem për gjërat
që nuk i kam por, doja.
Brengave të vjetra
lot të rinj u shtoj,
sytë nga të qarët
rrallë pata njomur.
Por, tani përmbyten
për miqtë e çmuar
humbur ose vdekur.
Qaj, vuaj, ankohem
edhe për të tjera
si të mos mjaftonte
dhembja që provova,
atëherë, kur humba
shumë nga këto gjëra.
Janë plagë të kohës
që prapa s’kthehet,
si për të më dënuar
me dhembje pafund
Sonet #35
Mos u mërzit për atë që bëre
çdo gjë ka anën e keqe:
trëndafili gjembat, burimi baltën,
krimbat jetojnë në lulet e bukura,
dielli, hëna kanë re dhe eklipse.
Të gjithë bëjnë gjera të këqija.
Kur justifikoj shkeljet e tua,
unë korruptoj veten time,
për mëkatet e tua
që janë vetëm fizike,
por, mua më duhet
t’i përjetoj në mendje,
për të arsyetuar në emër të tyre.
Personi që ke lënduar, tani
të mbron ty, kundër vetes.
Jam ngatërruar, kështu
mes së mirës e së keqes,
sepse nuk mund të rri
pa mbrojtur dashurinë,
që më plagos me urrejtjen.
Sonet#36
E pranoj se duhet të ndahemi
edhe pse të bashkuar në dashuri.
Kështu mund të marr mbi vete turpet,
që kemi kryer së bashku,
pa lënë ndonjë njollë për ty.
Dashuria që kemi mes njëri-tjetrit
është kauza jonë e përbashkët,
pavarësisht nga kjo gjendje
që na detyron te ndahemi,
edhe pse nuk na pengon
nga të qenit në dashuri,
ajo grabit orët e ëmbla
të kënaqësisë së bashku.
Nuk mund të përshëndes hapur,
përsëri, sepse faji im
do të sillte turpin mbi ty.
Edhe ti s’mund të më flasësh
në publik, pa cenuar emrin tënd.
Të dua aq shumë,
saqë emrin e mirë tëndin
e shoh më me vlerë se timin.
Hapur më nuk do flasim.
Sonet #39
S’mund të rri pa lëvduar
vlerat e tua në poezitë e mia
pa u dukur mendjemadh;
ti je gjysma ime më e mirë.
Prandaj, s’mund të të lëvdoj
pa i bërë qejfin vetes.
Edhe pse shumë duhemi,
kërkoj të jetojmë të ndarë
kështu, mund të të jap lavdet
që ti, e vetme i meriton.
Dënim për mua do jetë
mungesa jote, pa faktin,
se ajo më jep mundësinë
t’i mbush orët e vetmisë
me mendime të ëmbla
për dashurinë me ty,
dhe të mësoj si ta ndaj
dashurinë dhe veten në dy;
si tani që të lëvdoj
ndërsa ti je diku tjetër.
Sonet #70
Njerëzit flasin keq për ty,
por ato nuk do të quhen,
sepse, gjithmonë njeriu i mirë
ka qenë objektiv i shpifjes,
përherë objekt dyshimi,
korb i zi në qiell të nxirë.
Për sa kohë që je i mirë
mbetesh synim i tundimit,
shpifjet vetëm dëshmojnë
sa i denjë je, dhe i keqi,
si krimbi zvarritet
drejt më të bukurës lule.
Por, mjaft me lavdërime,
që i bëjnë ziliqarët të përflasin.
Nëse njeriu i mirë nuk maskohet
me të paktën një hije dyshimi,
do ishte krijesa më e përsosur
pra,fare nuk do ekzistonte.
Sonet #92
Por, ik, më lër
bëj ç’të mundesh
për të më lënduar.
Unë do jem gjallë
për aq kohë sa më do:
jeta ime varet
nga dashuria jote.
Nuk shqetësohem
për të gjitha gjërat
e tmerrshme që ti
mund të bësh
për t’më lënduar mua;
sa më parë,
aq më shpejt
do të vdes.
Jam në pozitë
më të mirë, sesa do të isha
sikur të varesha nga ndjenjat e tua.
Pabesia jote s’më shqetëson
sepse jeta ime mbaron
sapo ti të vendosësh,
se nuk do rrish me mua.
Oh në çfarë pozite jam:
i lumtur për dashurinë tënde
dhe i lumtur për të vdekur!
Ajo që më mundon është,
se ti mund të më tradhtosh
dhe unë nuk do të jem gjallë
ta marr vesh;
kaq shumë më mundon
pabesia jote.
Sonet #93
Do jetoj si burrë i mashtruar,
duke supozuar që ti je besnike.
Fytyra jote do të tregojë
se më do, edhe pse jo.
Ajo do të qëndrojë e njëjtë,
por zemra diku tjetër.
Fytyra jote nuk merr
shprehje të urrejtshme,
prandaj kurrë nuk mund ta di
se ajo ndryshon nga zemra.
Njerëzit shprehin ndjenja,
duke krijuar rrudha
nga më të çuditshmet
në fytyrat e tyre,
por kur qielli të krijoi,
vendosi që fytyra jote
të shprehte gjithmonë
dashuri e ëmbëlsi,
pavarësisht dëshirave.
Bukuria jote ngjason
më shumë me mollën e Evës;
je jo aq e virtytshme, sa dukesh.
Sonet #96
Disa thonë, se faji yt
është mosha jote e re,
se problemi është epshi.
Sjelljet lajkatare
të bëjnë tërheqëse,
gabimet t’i kthejnë
në burime hijeshie,
si një gur pa vlerë,
që tepër çmohet
kur mbahet nga
një mbretëreshë.
Kështu, mëkatet
shihen si të mira.
Sa qengja ujku
do mund të mashtronte
me zymtësinë e tij,
nëse s’merrte pamje qengji?
Sa njerëz do të vinin pas
nëse nuk do të ishe e bukur
por do kishe vetëm mëkate?
Mos vepro kështu
(pasi je e imja)
emri yt, i mirë a i keq
zgjatet edhe mbi mua.
Sonet #110
Mjerisht, është e vërtetë,
shumë kam bredhur,
qesharak jam bërë,
mendje hallakatur.
Për pabesi të vjetra
miq të rinj përdorur,
vlerë s’kam njohur
çdo gjë përçmuar.
Dashurinë e vërtetë
e kam përbuzur.
Tani s’ndiej tjetër gjë
veç dashurisë për ty,
jo më dashuri të reja
as vuajtje për
dashurinë e vjetër.
Dua të kthehem
Në zemrën tënde.
Parajsa e para,
pas saj, për mua
ti je më e mira.
Sonet #116
Është e palejueshme,
të mos bashkohen
dy mendje që dihen.
Dashuria s’është vërtet dashuri
nëse ndryshon kur sheh ndryshim
ose zhduket, kur lë atë që dashuron.
Dashuria është dritë,
gjithmonë e ndezur
dhe në mot me stuhi
bëhet yll udhëzues,
që anija të mbajë drejtimin.
Dashuria s’varet nga koha,
e cila me pushtetin e saj,
pa mëshirë, (ishte bashkë?) bukurinë shkatërron.
Dashuria është ndjenjë, frymë
që nuk ndryshon me orë e javë,
por zgjatet deri kur
botës fundi t’i vijë.
Fan Noli në Boston: Asnjë këngë popullore për Skënderbeun…
Mjerë ne!
Fan Noli
“Sot Shqipëria po kujton si në kohën e Skënderbeut… Të vetmen shenjë të kombësisë që na ruajtën nënat është gjuha. Të tëra të tjerat i kemi marrë prej syresh të mutiluara (gjymtuara), ca gjëra si kemi marrë fare. Përrallat e trimërisë shqiptare në luftën e tmerruar kundër Turqisë, kujtimin e madh të mbretit tonë të funtmë, shpresën e një përlindje kombëtare. Cilat nga nënat shqiptare na rrëfeu legjendat e Skënderbeut? Cila na këndoi përpara vatrës balladat kohrëse të historisë kombëtare, cili Atë na mori përdore që të na tregojë fushat ku luftuan shqiptarët dhe muntnë a u muntnë? Mjerë ne? Emri i Skënderbeut gjer dje ish si një emër i huaj për të gjithë shqiptarët. Asnjë këngë popullore për këtë mbret trim si Aleksandri i Madh, diplomat si Louis-i IX. Asnjë vjershëtor, s’e këndoi, asnjë nënë s’e vajtoi, asnjë çilimi s’u përlot dhe s’u ndez duke dëgjuar trimëritë e tij. Njeri s’tregon Krujën që luftoi, njeri s’vete të falet në Lesh ku vdiq. Po fle i harruar dhe i neveritur dhe emri i tij ngashëron vetëm ca idealistë shqiptarë ekscentrikë, jashtë kanunit, jashtë fesë, masone të nëndheshme, vagabondë kokë-prishur, në vend që të jetë ushqim mendor i gjithë kombit. Kuptoni tani që s’ka ironi më të madhe se sa të flasim gjuhën shqipe dhe të mos dimë emrin e shqiptarit që e foli. Po jo! Besa lajthim, se e dimë çe sa. Një mysliman i rritur në shkollat turqishte, që, para se të vinte n’Amerikë besonte se Skënderbeu s’qe veç një hajdut i kohërave të vjetra në një radhë me Kajon dhe me zuzarët e tjerë që nxjerr aq pasurisht Toskëria jonë. A ka blasfemi më të tmerruar nga an’ e Turqve të cilët dridheshin për 25 vjet kur dëgjonin emrin e mbretit tonë, a ka helm më të fortë për djalërinë shqiptare që thithin nëpër shkollat e armikut me prizmin për racën e tij? Ta mproj Skënderbenë nga këto ç’pifje? Jo, se s’jam i marrë. Po më duhet që s’duhet ta lë këtë resje (rast) pa ju dhënë një shembull të vogël të mëdhësitës kombëtare”.
Dy tregime të Konicës për Skënderbeun, shkëputur nga Vepra 1
Mrika
Faik Konica
Sulltan Murati, me dyzet mijë këmbës e me gjashtëdhjetë mijë kalorës, ra përpara Krujës më 1448, edhe e bëri qark kryeqytetin. Skëndërbeu kish lëshuar në Krujë kontin e Urenës, i cili, me gjithë thesarët që i premtoi sulltan Murati, qëndroi kundrë me trimëri të madhe. Shqiptarët,sipër nga muret që rrethonin Krujën, rrëkëllenin mi krerët e turqve shpella, zjarr e vaj përvëlimtar. Nga tjatër anë, Skëndërbeu, me tetëmbëdhjetë mijë njerëz vetëm, derdhej përsëjashti me ushtrinë armiqeshë, e në luftëra të nxehta, priste turq me qindra, edhe hiqej duke rrëmbyer flamurë e plaçka. Një ditë, turqit ngrehin shkallë përmbi muret, që të binin me të pabesë në qytet; Skënderbeu, në ballë të shqipëtarëvet edhe me pallë në dorë, u lëshua kundrë armikut me një hov aq të tutshëm, sa turqit iknë e u përhapnë në të katër anët e fushës, shqiptarët, pastaj, hyjtin në qytet të Krujës. Po një frikë e madhe i drodhi të gjithë, kur panë se Skënderbeu s’ish midis tyre…
Nata po binte dalëngadalë, e, në fund të qiellit, porsi virgjineshatë bardha,yjtë ëndërronin me trishtim. Konti i Urenës, sa gatitej bashkë me parësinë për të dalë për të kërkuan Skëndërbenë, – Mrika, çupë gjashtëmbëdhjetë vjetsh, më e bukura, më e shkëlqyera, më trimëresha e Krujës, kish hipur një kali të zi, e hidhej përpara, te deti i natës.
Në mes të fushës u përpoq me një kalorës. Njeriu i Azisë hëngëlliti nga gazi, kur gjysmë pa – nëpër rrezat e yjve – leshrat e Mrikës, që derdheshin gjer në vithet e kalit:
Allahu më paska dërguar për sonte një jastëk të butë!
Dheu është jastëk më i butë! – tha Mrika, e, me një të hequr palle, i vërtiti kokën. Kali u ngul në errësirë, e trupi i ushtëtarit u plas mbi tokë. Mrika zbriti, e, duke thënë “Perëndia i ndjeftë!”, i lërojti me majë të pallës një kryqnë kraharuar, pastaj u vërvit prapë mi kalë e u sil përpara.
Ah, ç’ëndërr nën yjtë e qetë, kjo e vashës së bukur që vente mi një kalë të rreptë për të gjetur trimin!…
Me një hop, Mrika zhveshi pallën, se Skënderbenë të rrethuar prej një tubë turqsh-e pa që po luftonte.
Trimit i ish copëtuar palla mi krerët armiq, e, duke marrë pallën e Mrikës, i preu kundrëqëndrimtarët. Po një prej këtyreve, para rënë, kish mund të plagosë në kraharuar Mrikën.
Skënderbeu i hipi kalit edhe e mori trimoshin e Krujës në pëqi. Si dragua, kali fluturonte nëpër fushë. Kur ia qasnë mureve të qytetit, Mrika ish e vdekur, – por e bukur, e qetë, me një nënqeshje në buzë, si në gjumë, aq e lumtur kish qenë që vdiste pranë Skënderbeut!…
1898
Martesa e Skënderbeut
Viti 1450, plot me mundime, me luftëra e me gjakra u mbarua duke ndritur edhe më bukur emrin e Skënderbeut. U dëftua në atë vit, në faqe të gjithë dheut, se Skënderbeu qe më i madhi kapetan i kohës së tija.
Vitin 1451, Babai i Kombit e shkoi në qetim e në paqe; trimi i mjerë kish nevojë të mblidhte kockat e të çlodhej. Në atë vit goditnë dy punë të lumura: Skënderbeu u martua me zonjën Merine, të bijën e Arianitit, që ish kryezot i Kaninës, – në atë vit prapë, ngriti kështjellën e Modrises.
Dasma u bë më 26 të prillit 1451, – Skënderbeu ish 47 e zonja 23 vjetsh. Princë e zotërit fqinjë erdhnë më të shumët në dasmë, e, ata që ishin të penguar në dhe të tyre, dërguan zëvendës, – të gjithë me kanisqe të bukura. Veç nuk erdhën princët Dukagjinë, që ishin si pak më të ftohtë me Skënderbenë, edhe në vëllezërit e nuses, të cilët s’deshnë të venë në dasmë se ishin të zemëruar keq që i ati i kish dhënë pajë të tepërt se motrës tyre. “Hajde, djall Toske, hajde!Ku të lë felle Toska! E kush e mban Toskën kur zemërohet?…) Pa mbyllni pak sytë, e të veni me mend 450 vjet prapa, në Kaninë, në konak të zotit Arianit me bijtë e vet.
He, mor djelm, thotë luftëtari i ndritur, veshur me fustane e me xhokë, me silah, me kalca e me opinga; he, mor djelm, ç’keni ju! Edhe juve ju kam për të lënë begati. Çapni në dasmë, se është turp!
Jo, mor zot, jo, përgjigjen toskët e rinj, nuk vemi ne, na u mbush mendja!
Si u mbarua dasma, Skënderbeu vuri ndër mendt të niset me Princeshën, të shoqen e tija e të vejë ndëpër gjithë viset që ishin nën urdhër të tija. E ashtu, u nisnë, e kudo vanë qytete e kështjella, përpiqeshin kush e kush t’i presë më mirë e t’u japë më të bukura darovita.
1912