Ose konflikti politik të zgjidhet i pari dhe më pas të vijohet me ngritjen e Gjykatës Kushtetuese ose të zgjidhjet çështja e Gjykatës duke lënë mënjanë konfliktin mes Presidencës dhe maxhorancës.
Ky është rekomandimi i akademikut Artan Fuga, i cili ka analizuar në rubrikën “Opinion” në News24 situatën politike dhe qëndrimet për Gjykatën Kushtetuese.
Një problem madhor sipas Fugës janë ligjet që janë me probleme e boshllëqe dhe lënë vend për interpretim politik. Ai kërkon më tej që palët të ulen në dialog për të zgjidhur ngërçin dhe situatën e krijuar pasi përndryshe në qoftë se njëra palë me forcën e kartonit, me forcën e kësaj apo asaj imponohet jo në një zgjidhje juridike të qetë, beteja politike e fituar do na hedhë në erë sistemin e drejtësisë.
“Politikani ka forcën, për ndryshe shkojmë ne atje. Politikani duhet të dijë të ngrihet se ka përgjegjësinë e kombit, ka përgjegjësinë e qytetarit, ka përgjegjësinë e gjithë të mirës publike. Ose pra duhen lënë mënjanë këto politike, tendencat dhe tensione politike mes dy palëve, pra ky konflikti shkarkim, shpërndarje dhe duhet zgjidhur çështja e gjykatës, ose të vazhdojmë luftën politike në atë mënyrë dhe të lëmë çështjen e Gjykatës Kushtetuese, ta lëmë për më vonë. Të dyja bashkë nuk shkojnë”, e mbyll analizën e tij Fuga.
A është Gjykata Kushtetuese në ngërç?
Është një problem i komplikuar. Mendoj që ka një lloj mistifikimi të Gjykatës Kushtetuese sikur do krijohet Gjykata Kushtetuese e do na shpëtojë nga të gjithë ngërçet por harrojmë që ka një rrezik tjetër të madh, që mund të krijojmë Republikën e Gjykatësve. Do të thotë që të gjitha ligjet apo VKM-të, apo të gjitha emërimet, apo ç’emërimet në një nivel të caktuar të shkojnë në Gjykatë Kushtetuese, a thua se është Zeusi ku janë 9 veta, tani 6 por do jenë 9 të cilët me shkopin magjik do japin drejtësinë dhe gjithë shoqëria do i besojë dhe i gjithë konflikti do zgjidhet. Nuk është ky modeli i shoqërisë së të drejtës dhe demokratike. Nuk është ky dhe unë mendoj që ky iluzion duhet hequr.
Krijimi i saj është shumë i rëndësishëm por bëhet në një kontekst i cili nuk është adekuat për telespektatorin, nuk është konteksti i mirë për të bërë një zgjidhje të ftohtë, të paanshme dhe jashtë interesimit. Dihet që një vendim gjykate apo një vendimmarrje që ka të bëjë me konstituimin e një gjykate gjëja e parë që kërkon është që palët të jenë të painteresuara për një çështje konkrete. Që këtu ne nuk jemi. Unë nuk flas si politikan, flas nga pozita e një kërkuesi shkencor që i përmbahet një norme shkencore të arsyeshme dhe në këtë përplasje të palëve politike, këtu ndërmjetësit bëhen anëtarët e Gjykatës Kushtetuese që do të thotë kjo Gjykatë Kushtetuese që në fillim minimalja, ai mund ta kurojë më vonë, por nuk ka besueshmërinë në publik.
Në librin tuaj “Shoqëria piramidale” ju e preknit në një kapitull të veçantë dhe çështjen e drejtësisë dhe shikonit aty nga njëra anë rrezikun e koorporatizmit, kur gjithë gjyqtarët do të mbronin njeri-tjetrin dhe nga ana tjetër kontrollin e politikës, duke bërë dhe llogaritë në numra se sa njerëz në çdo bord të institucioneve të reja do të vinin nga politika dhe sa nga gjyqtarët. Përtej kësaj kjo pikë ku kemi arritur ne, ku askush nuk legjitimon tjetrin, asnjë institucion nuk pranon legjitimin e institucioneve të tjera, ku të gjithë po luftojnë kundër njeri-tjetrit ka krijuar një pështjellim në gjithë opinionin publik dhe natyrshëm pyetja është a ia del dot kjo Republikë në këtë situatë të krijuar?
Unë qëndroj gjithmonë optimist, unë them ia del! Ia del por duhen parë gjërat në rrënjë sepse ne jemi në një situatë të tillë… Për mua rrënja e para e punës është të bëhen ligje të mira. Që këtu filloj unë. Në gjykimin tim, problemi i shoqërisë shqiptare me ligjet në kohët moderne ka filluar aty nga viti ‘66-‘67. Në këto vite kemi lëvizje revolucionare masash dhe lëvizja revolucionare e masave u bë nën parullën ‘ç’na duhen ligjet, pse t’i përpunojmë, t’i elaborojmë kaq shumë në detaje sepse në fund të fundit rëndësi ka veprimi politik, veprimi i masave, veprimi i njeriut’. Dhe u mor tërë korpusi i ligjeve, u shpartallua. U shpartallua dhe në atë moment filloi arbitrariteti dhe ajo që quhet në shtetin e së drejtës, rreziku më i madh por që nuk janë vetëm ca politikanë të nivelit të dytë apo të tretë por ka dhe profesorë që nuk e kuptojnë, që rreziku më i madh në një shtet të së drejtës është që vullneti i lirë i personit të mos jetë i rregulluar me ligj. Ai thotë ‘po pse dyshon ti tek unë’, ‘pse më rregullon kaq shumë me norma’, ‘dyshon tek unë’.
Po, dyshoj sepse që nga Tomas Hobsi thuhet që ligji bëhet duke supozuar njeriun e keq, ujk për të tjerët. Ai mund të mos jetë, ai nuk është ose është, nuk më duhet por ligji bëhet për të mbrojtur delen nga ujku. Që do të thotë ne ligjet i kemi të papërnuara, me boshllëqe brenda të jashtëzakonshme dhe na vjen kjo logjikë që nga ’67, biles edhe më përpara. Pse ne kemi qenë shoqëri orale. Ne nuk e njohim vulën e rëndë të së shkuarës, vulën e rëndë të së shkuarës që është ligji, është ajo që quhet ‘nomos’. ‘Nomos’-i nuk është kollaj të krijohet. Pra, çfarë bëjmë ne, ne krijojmë me boshllëqe sepse ligjet funksionojnë për shkak të cilësisë së Kuvendit i cili është ai që është dhe jep këto pasoja në tërë sistemin e së drejtës sepse deputetët funksionojnë në grup.
Atje zëre se janë 3 veta sepse grupet veprojnë në mënyrë monolitike. Koha e zgjatjes së shqyrtimit të një ligji është shumë e vogël. Unë kam parë ligje në Itali, në Francë, në Gjermani korpusi i një ligji është llahtarisht i përpunuar. Ne i nxjerrim si simite. Krijohen boshllëqe, boshllëqet interpretohen në mënyra të ndryshme, Gjykatë Kushtetuese nuk ka. Gjithë ligjet po shkojnë në Gjykatë Kushtetuese, që do të thotë se vendimmarrjen për gjithçka do ta marrin këta 9 gjykatës. Gjykatë Kushtetuese ne kemi parë në SHBA, kemi parë në Europë, janë njerëz me mjekër, njerëz që janë nga 60 e ca vjeç, i kanë hequr të gjitha egoizmat, kanë përballë tyre vetëm Zotin, drejtësinë dhe nderin e tyre. Nuk po them që këta nuk kanë nder por problemi është që a do kenë mundësi këta njerëz gjyqtarë, me këtë eksperiencë të pakët që kanë gjithsesi me mosha të caktuara, pa një përballje që t’iu jepte një besueshmëri në drejtësinë e tyre të përballojnë tërë problematikën e politikës shqiptare. Mua më vjen keq për ata! Jam shumë i shqetësuar nëse do ia dalin dot apo jo. Pra duhen ligje të mira, ligje të përpunuara mirë. Ligje që jo medoemos shkojnë atje të tëra.
Vitet e fundit është thënë që Shqipëria ka ligje të mira me ose pa boshllëqe por nuk implementohen dot
Oh, jo është shaka e madhe.
Kjo Republika nga njerëzit në fund të fundit bëhet. Këto ligjet që thoni ju nga njerëzit në fund të fundit bëhen. Kush ka të drejtë sipas jush për Gjykatën Kushtetuese Presidenti apo maxhoranca?
Faleminderit për pyetjen, është shumë e drejtpërdrejtë, aq e drejtpërdrejtë sa të vë në vështirësi. Unë nuk kam problem që t’i përgjigjem. Por ta marrim me radhë. Ka rënë teza që ligjet janë të mira. Sot politikanët shqiptarë, unë i kam dëgjuar këto ditë, më në fund kanë arritur në idenë që jo, nuk kemi ligje të mira. Kemi shumë prova, por prova më e madhe është, ligjet që kanë të bëjnë me rregullimin e gjykatave në Shqipëri në 2016 janë përmbysur krejtësisht dhe është përmbysur plotësisht Kushtetuta. Që do të thotë ose ligjet kanë qenë të mira e ky rregullim është i keq, ose ligjet kanë qenë të këqija, të pamjaftueshme dhe prandaj është reformuar. Nga kjo pikëpamje, tipa si puna ime që kemi 20 vjet që themi, jo ligjet janë të këqija. Një ligj i mirë nuk lejon të implementohet keq. Një ligj i mirë përmban mundësinë që mos keqimplementohet sepse rregullon dhe këtë. Por një ligj që ngelet përgjysmë, i lë individit që në lirinë e vet arbitrare të bëjë ç’të dojë, në fushat që janë të parregulluara.
Kështu vijmë tek çështja që iu thoni. Nuk i kam elementet për të thënë se kush ka të drejtë e kush jo. Unë di këtë, që këtu ne jemi në një situatë e cila në parim mund të ishte pozitive. Pse? Sepse Gjykata Kushtetuese është konceptuar që do formohet nga një kompromis midis Kuvendit, Presidentit, riprodhimit të vetë Gjykatës Kushtetuese dhe ndikimit që do të vijë nga trupa e gjykatësve, edhe nga Gjykata e Lartë. Nga kjo pikëpamje, një kompromis është shumë i mirë. Por kërkon vullnet për kompromis. Në momentin që aktorët që janë aty kërkojnë të eliminojnë njëri-tjetrin, pra Kuvendi kërkon ta shkarkojë Presidentin e Republikës dhe Presidenti i Republikës i thotë Kuvendit që me zgjedhjet që u bënë më 30 qershor normalisht keni shkelur ligjin, pra e eliminon Kuvendin, në një mënyrë të caktuar, atëherë ky kompromis nuk mund të bëhet, hidhet në erë kjo situatë. Unë nuk gjej këtu se kush ka të drejtë e kush jo, por di se kuadri juridik dhe politik në të cilin ata janë vendosur, prodhon një konflikt i cili nuk zgjidhet.
Kam edhe më tepër. Nga njëra anë i thuhet Presidentit të Republikës apo qoftë dhe Kuvendit që ‘shiko nga tre do të zgjedhësh një’, por nëse unë të vendos tre, në daç Kuvendit, në daç Presidentit, tre që dua unë dhe ti do zgjedhësh nga këta të tre, vullneti yt në përzgjedhje ka mbaruar. Dhe këtu ka një kontradiktë prapë. Një kontradiktë që ligjvënësi që ka bërë ligjin që zbaton nenet e Kushtetutës për këtë gjë nuk e ka menduar. Unë prandaj them po nuk u bë ligji me një debat, profesionalizëm, me shpirtin e asaj që e shkruara është shpirti i kësaj shoqërie, nuk është interpretimi politik para mikrofonit, apo sipas dëshirës. Ne sot jemi në një raport mes politikës, të shkruarës, ligjit i cili lë boshllëqe të papara dhe hyn në kontradiksione të papara, i cili interpretohet në mënyrën më të lirë të mundshme.
Prandaj, nuk jam në gjendje dot të them nëse duhet ndjekur parimi një, një, një, pra duhet ndjekur radha që një e zgjedh presidenti, më pas Kuvendi e më vonë Gjykata e Lartë, pastaj fillon prapë dhe a është kështu kur ka më shumë se dy vakanca, tre vakanca, katër vakanca.
Këtë ligji, në interpretimin gjuhësor, semantik, logjik nuk e jep. Unë e shikoj ftohtë dhe them se këtu ka një boshllëk. Ky boshllëk bën që të lindë përplasja. Do përplasen sepse Presidenti nuk mund të pranojë që në një boshllëk Kuvendi që do ta shkarkojë ta interpretojë në Gjykatën e Lartë në mënyrë që të nxjerrë atje ata njerëz, të cilët atë e shkarkojnë. Nga ana tjetër, edhe Kuvendi kuptohet që e ka të vështirë që të aplikojë një ligj, të interpretuar në atë mënyrë që në Gjykatën Kushtetuese të shkojnë ata gjyqtarë që t’i thonë Kuvendit shiko me zgjedhjet e ke gabim, me datën e zgjedhjeve gabim, me KQZ shkele ligjin. Kjo rrëzon tërë sistemin. Pra jemi në një situatë konflikti, por zgjidhje ka”, tha Fuga.
Si arrini të jeni optimistë? Ju thatë që kjo është një përplasje pa zgjidhje..
Zgjidhje ka. Forcat politike duhet të kuptojnë që gjëja e parë që duhet bërë, zgjedhja e Gjykatës Kushtetuese nuk duhet të përzihet me nëntekste dhe kontekste politike. Ose do zgjidhim problemet politike dhe pastaj Gjykatën Kushtetuese, o të gjitha çfarë janë thënë për politikën duhen fshirë, të zgjidhet qetë Gjykata Kushtetuese me anëtarë të cilët të jenë jashtë partisë dhe amullëkut politik dhe militantizmit politik dhe pastaj të shkojë procesi më tutje. Por unë sot dëgjova përsëri që përsëri kuvendi ka shtuar akuzat ndaj Presidentit për ta shkarkuar. Tani o do zgjidhësh problemin politik dhe kurrë nuk do zgjidhësh problemin e Gjykatës Kushtetuese ose do zgjidhësh problemin me Gjykatën Kushtetuese duke e sfumuar problemin politik. Nga të dyja anët…
Pra nuk paska zgjidhje?
Për mua po! Por njëra nga të dyja. Të dyja bashkë si dy procese ku dikush i mendon se po i çoj të dyja proceset dhe po i zgjidh njëherësh nuk bën gjë tjetër veçse riprodhon krizën.
Pra, ju thoni nëse në këto kushte që njëra palë do arrijë në fund të ditës t’ia imponojë vullnetin palës tjetër, është e rikuperueshme situata pas asaj pike
Unë mendoj që në qoftë se njëra palë me forcën e kartonit, me forcën e kësaj apo asaj imponohet jo në një zgjidhje juridike të qetë, ne beteja politike e fituar do na hedhë në erë sistemin e drejtësisë.
Kush duhet të lëshojë pe nga të dyja palët?
Të dyja palët duhet të ulen. Unë e pëlqej faktin që z. President bën takime, meqenëse thatë ju. Tregon se kërkon hapje. Unë si qytetar do të doja që hapjen ta bëjë më të madhe, të kërkojë takim me ata që bëjnë vendim-marrje politike. Ne jemi qytetarë, ne nuk na duhen sherret politike, ne duam të zgjidhim problemet.
Ju thoni që duhet të zgjidhin tensionin politik përndryshe nuk do zgjidhin dot sistemin gjyqësor?
O njërën o tjetrën, të dyja bashkë nuk i zgjidhin dot.
Por nga ana tjetër në gjithë analizën tuaj dhe në libër ju thoni që ‘bosët’ politikë në këtë vend nuk iu intereson aq shumë sistemi gjyqësor nëse është i mirë apo i keq. Atyre duhet t’iu interesojë pushteti i tyre në fund të fundit…
‘Bosi politik’, sipas konceptit të Maks Veberit, kur e çon pikën e konfliktit deri atje sa sistemi mund të dalë komplet jashtë shinave i rritet shumë kostoja, aty tërhiqet. Përndryshe pastaj… Unë mendoj se e vetmja rrugë është një dialog, një zgjidhje në mënyrën e konsensusit, por ne në shoqërinë shqiptare nuk e kemi akoma konceptin e konsensusit. Po të duan ka referenca amerikane, perëndimore sesi arrihet një konsensus, jo një ‘kompromis i ndyrë’, janë dy gjëra të ndryshme.
Ky konsensus për mua konsiston që njëra nga të dyja çështjet duhet të lihet për më vonë. O zgjidhja e konfliktit politik, shkarkim i presidentit – shpërndarje e parlamentit, këto duhet të fshihen dhe të zgjidhet ky problem afatgjatë, strukturor që është gjyqësori dhe zgjidhet normalisht, por duke e fshirë këtë gjë. Jo që të krijojmë një Gjykatë Kushtetuese e cila njërën palë do ta eliminojë.
Pra, ju sugjeroni dialog mes palëve?
Për ta bërë në këtë mënyrë. Politikani ka forcën, për ndryshe shkojmë ne atje. Politikani duhet të dijë të ngrihet se ka përgjegjësinë e kombit, ka përgjegjësinë e qytetarit, ka përgjegjësinë e gjithë të mirës publike. Ose pra duhen lënë mënjanë këto politike, tendencat dhe tensione politike mes dy palëve, pra ky konflikti shkarkim, shpërndarje dhe duhet zgjidhur çështja e gjykatës, ose të vazhdojmë luftën politike në atë mënyrë dhe të lëmë çështjen e Gjykatës Kushtetuese, ta lëmë për më vonë. Të dyja bashkë nuk shkojnë.
