Njëzet vjet pas përfundimit të ndërhyrjes së NATO-s në Ballkan, marrëdhënia midis Serbisë dhe ish-krahinës së saj të Kosovës mbetet e tensionuar. Shifrat e larta po flasin për zhvendosjen e kufijve kosovarë, duke vendosur një precedent potencialisht të rrezikshëm
Këto ditë, uniforma e burrështetasve të tij përshtatet në mënyrë të përkryer me ish-komandantin rebel: këpucë të rregullta, kostum të errët, lidhje të dorës së artë. I përkulur nga vepra të ndershme, Ramush Haradinaj u ul kohët e fundit për një intervistë në Prishtinë, në selinë e qeverisë së Kosovës. Nëse nuk do të ishte për Haradinajn dhe shokët e tij, republika më e re e Evropës nuk mund të ekzistonte. Në vitet nëntëdhjetë, në fazën më të ashpër të revoltës etnike shqiptare kundër pushtuesve serbë në Kosovë, ai komandonte një pjesë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, një organizatë paraushtarake e njohur nga inicialet e saj shqiptare UÇK. Lufta e Haradinajt ishte “Smajl”. Sot ai është kreu i qeverisë në një vend që kërkon vendin e vet në Evropë.
Njëzet vjet pas bombardimeve të NATO-s që, duke filluar nga 24 mars 1999, detyruan tërheqjen e ushtrisë jugosllave të mbizotëruar nga serbët, Kosova mbetet problemi i Ballkanit. Ky vend i vogël, me vetëm 2 milion banorë, 90 për qind e të cilëve janë shqiptarë, aktualisht nuk njihet nga më shumë se 80 vende në botë, duke përfshirë pesë anëtarë të BE. Kjo pasiguri pengon përparimin e vendit. Qytetarët e saj janë të vetmit evropianë në perëndim të Bjellorusisë që ende kërkojnë vizë për të udhëtuar në zonën Shengen. Çdo banor i tretë i punësueshëm është i papunë.
Potencialisht edhe më alarmuese, diskutimet rreth kufijve të vendit janë shkurtuar së fundmi – lloji i fjalimeve që shumë njerëz mendonin se kishin zbehur në të kaluarën. Politikanët kryesorë shqiptarë në Kosovë argumentojnë nëse veriu i mbizotëruar nga serbët në republikë duhet të lihet në Beograd si pjesë e një shkëmbimi territori. Kryetarët e Serbisë dhe të Kosovës diskutuan këtë çështje nën mbikëqyrjen e Federica Mogherini, shefi i diplomacisë së BE, por Kryeministri Haradinaj kundërshton çdo propozim të tillë, duke pretenduar se ato janë të pakuptimta të rrezikshme. “Tragjeditë në Ballkan gjithmonë kishin të bënin me kufijtë”, thotë ai. “Kushdo që i ngre përsëri këto pyetje tani kërkon tragjedi të reja.”
Mbi 13,000 njerëz vdiqën në mes të shkurtit 1998 dhe qershorit të vitit 1999. Haradinaj i njeh tmerret e Luftës së Kosovës. Ish-komandanti ka qëndruar para Gjykatës Ndërkombëtare Penale në Hagë dy herë për krime kundër njerëzimit, duke përfshirë vrasjen dhe përdhunimin. Ai u lirua në fund të fundit nga të dyja anët. “E bëra atë që ishte e nevojshme”, thotë ai, duke shikuar prapa. Edhe pse ai e bën të tingëllojë si ai nuk ka marrë pjesë. Ai pretendon se gjatë luftës, dhe më pas, ajo ishte rreth “mbijetuar në një shoqëri pa ligj.” Edhe sot, në uniformën e burrështetasve të tij, Haradinaj është një luftëtar. Me detyrimet doganore prej 100 për qind nga importet nga Serbia, ai po përpiqet ta detyrojë qeverinë në Beograd të njohë Kosovën – dhe, në proces, po grumbullon Shtetet e Bashkuara, mbrojtësi i vendit.
Që kur provinca autonome e Kosovës u lejua të prerë veten nga Serbia në vitin 2008 me lejen eksplicite të Madeleine Albright, ambasadorët e Uashingtonit kanë qenë sundimtarët e fshehtë të këtij vendi. Por këto ditë, burri i Presidentit të SHBA, Donald Trump në Prishtinë po ballafaqohet me rezistencë. Haradinaj shpjegon me qetësi se detyrat doganore ishin një “vendim sovran i qeverisë kosovare”. Me fjalë të tjera, kjo do të thotë se Prishtina nuk është koloni e Uashingtonit dhe rezervon të drejtën për të marrë hak për gjëra të tilla si veton më e fundit e Serbisë kundër Kosovës që i bashkohet Interpolit.
Pikë kthyese gjeopolitike?
A ishte ky hap i parë nga hija e superfuqisë amerikane? Haradinaj thotë se Kosova duhet të mësojë të mbrojë veten: “Nuk kishim zgjidhje, Serbia po vepron gjithnjë e më shumë në mënyrë agresive kohët e fundit, hapja dhe bujaria jonë janë keqkuptuar si dobësi”.
Ndonëse Trump shprehu në letra drejtuar krerëve të shteteve në Beograd dhe Prishtinë se shpresonte të ishte në gjendje të nënshkruante një “marrëveshje historike” në Shtëpinë e Bardhë sa më shpejt që të jetë e mundur, një zgjidhje paqësore afatgjatë nuk është në sy. Për një kohë të gjatë, një ndarje e Kosovës nuk ishte në pyetje për Uashingtonin. Tani duket sikur gjërat kanë ndryshuar. “Ne nuk kemi më asnjë vijë të kuqe, nëse të dy vendet sugjerojnë një marrëveshje që përfshin një ndryshim në kufij dhe që pranohet nga qytetarët, atëherë kjo është mirë me ne”, tha një zyrtar i lartë i SHBA në Prishtinë, i cili shtoi se kur bëhet fjalë për “luftën midis superfuqive”, Uashingtoni është kryesisht i shqetësuar për “manovrimin e Kosovës në Perëndim”.
Kjo do të thotë, në BE dhe NATO, që do të thotë, larg nga sfera ruse e ndikimit. Kjo e fundit fillon në qytetin e Mitrovicës, pjesa kryesisht serbe e Kosovës në veri të lumit Ibër dhe shtrihet kudo në rajonin e Ballkanit ku çështjet e aleancës janë ende të pazgjidhura. Në Bosnje-Hercegovinë, për shembull, Moska po përdor mbështetje logjistike dhe ushtarake për të mbajtur gjallë jetën e ndarjes së vendit.
Në një rajon në të cilin shqiptarët etnikë jetojnë në disa vende dhe lëvizja më e vogël kufitare kërcënon të shqetësojë balancën, e ardhmja e pazgjidhur e Kosovës është dinamit. Dhe pastaj ka protesta masive kundër qeverive në vendet fqinje të Shqipërisë, Malit të Zi dhe, veçanërisht, Serbisë, duke treguar padurimin e banorëve që kanë kaluar vite duke pritur për t’u bashkuar me BE.
Kushdo që luan me zjarr në Kosovë – në fushat historike të mbushura me manastire mesjetare, të cilat, sipas mitit serb, janë djepi i kombit – rrezikon të shkaktojë një zjarr. E megjithatë, Mogherini, John Bolton, këshilltari i sigurimit kombëtar Trump dhe presidenti serb Aleksandar Vuçiç po mendojnë të japin veriun e Kosovës në Serbi dhe të ofrojnë Luginën e Preshevës kryesisht shqiptare etnike në Kosovë. Presidenti kosovar Hashim Thaçi është gjithashtu në favor të kësaj, por është kryesisht vetëm në vendin e tij për të pasur atë qëndrim.
Marrëveshja e pashkruar, por e respektuar ndërkombëtarisht, për të mos ndryshuar asnjë nga kufijtë e vjetër të brendshëm jugosllav, tani po merret në pyetje. Është një precedent i rrezikshëm. Kush mund t’i mohojë serbët e Bosnjës një aleancë me Serbinë, ose me Maqedoninë Veri-Maqedonase një shqiptar me Shqipërinë?
Gjykimet e Mundshme të Reja
Kushdo që viziton Mitrovicën në veri të Kosovës sheh postera pas urës së Ibrit që përshkruajnë presidentët e Rusisë dhe Serbisë, Vladimir Putin dhe Aleksandar Vuçiç, të mbledhur në mënyrë paqësore nën titullin cirilik “Ne jemi vëllezër – zot qëndron me ne”. Betimi i besnikërisë midis rusëve dhe serbëve nuk është vetëm një pjesë e folklorit këtu. Ata janë gjithashtu një llogaritje gjeopolitike.
Toni në Kosovë ka marrë më të mprehtë. Forca e saj mbrojtëse gradualisht mund të shndërrohet në një ushtri të rregullt prej 5.000 trupash. Deri më sot, NATO ka garantuar siguri në vend. Sekretari i përgjithshëm i saj, Jens Stoltenberg, ka paralajmëruar kundër pasojave serioze në marrëdhëniet me aleancën.
Dhe për shkak se kreu i qeverisë i Shqipërisë, Kryeministri Edi Rama, është i zemëruar për atë që ai e sheh si një taktikë ngadalësimi nga BE, ai tani po kërcënon të sjellë shqiptarët etnikë në Kosovë përsëri në atdhe. Ai e konsideron një shef të përbashkët të shtetit dhe të politikës së jashtme një alternativë serioze për anëtarësimin në BE.
Kufiri midis dy shteteve tashmë është fluid dhe ata që udhëtojnë nga Kosova në Shqipëri ndeshen vetëm me inspektime sipërfaqësore. Në qarqet qeveritare të Prishtinës, tashmë është në diskutim diskutimi – krijimi i një “mini shengen” në Ballkanin Perëndimor – një opsion që do të bashkonte shqiptarët që jetojnë në të dy anët e kufirit. Një përvoje e përbashkët e padrejtësisë dhe e gjakut e spërkatur nëpër peizazhin malor kanë sjellë së bashku njerëzit në të dy anët e kufirit.
Që nga kohët e fundit, krimet e mundshme të shqiptarëve të luftës po trajtohen edhe një herë në Hagë. Nën shqyrtim është shkalla në të cilën ushtria guerrile kosovare, UÇK, mund të ketë inkriminuar veten. Shumë nga politikanët kryesorë të vendit ishin dikur anëtarë të grupit. Që nga janari, një gjykatë ndërkombëtare që i nënshtrohet ligjit kosovar ka marrë pjesë në negociata. Prindërit e vjetër të kohës së luftës të kryeministrit Haradinaj tashmë janë ftuar dhe është lënë qëllimisht e paqartë nëse duhet të paraqiten si të akuzuar ose si dëshmitarë.
Në Tropojë të perëndishëm, në anën shqiptare, dy burra në një varrezë po tregojnë pa hezitim në varrin e një luftuesi të UÇK-së i cili vdiq në këtë anë të kufirit – dhe ku njëri prej vëllezërve të tij më vonë i vendosi krerët e prerë dy ushtarë serbë. Ka fotografi që provojnë vrasjen e rreme të rituale.
Qeveria në Prishtinë po argumenton se krimet e mundshme të luftës të kryera nga pala shqiptare natyrisht mund të hetohen. Por, durimi midis popullsisë shqiptare etnike është duke u zbutur. Hetimet u zhvilluan nën mbikëqyrjen e OKB-së deri në vitin 2008, pastaj erdhi Gjykata Ndërkombëtare Penale në Hagë dhe misioni i BE-së EULEX. Nëse një gjykatë speciale do të hetonte përsëri UCK-në, nuk do të ishte e pranueshme.
Qasja e pabarabartë e Perëndimit është ilustruar nga fakti se ish-komandanti Hashim Thaçi, tani kryetar i Kosovës dhe Fatmir Limaj, zëvendëskryeministrja, aktualisht mund të negociojnë me shefin e diplomacisë së BE Mogherini përmes kanaleve të ndryshme pavarësisht faktit se të dy ishin përfshirë shumë në aktivitetet e kohës së luftës të UÇK-së. “Ka, sigurisht, disa njerëz në të dy palët shqiptare dhe serbe të cilët thonë,” Unë nuk do të negocioj me atë bastard atje “, pranon një zyrtar i lartë amerikan në Prishtinë. Por administrata Trump, thotë ai, dëshiron të arrijë një zgjidhje historike të ngjashme me një marrëveshje të Koresë: “Ne duhet të bëjmë përparim. Statusi i Kosovës është kritik – ose marrëdhëniet mes dy vendeve do të përmirësohen ose do të shkojnë plotësisht poshtë ikjes. ” Për aq kohë sa BE nuk arrin t’i tregojë Kosovës rrugën përpara, dhe e bën këtë si një trup të unifikuar, kursi i vendit do të vendoset në Uashington. Kryeministri i Kosovës ankohet se qëllimet e evropianëve janë vështirë të përcaktohen, ndryshe nga ato të SHBA: “Kur njerëzit tanë kohët e fundit fluturuan në Bruksel për diskutime me Mogherini, ata kishin një propozim prej 30 faqesh në bagazhin e tyre”. Dhe çfarë morën nga negociatorët e BE-së? “Asgjë,” thotë Haradinaj, “përveç kafesë dhe ujit, edhe pse pa pagesë.”
