Shkrimtari i varrosur para se të vdiste

0
131

Visar Zhiti

Visar ZhitiFragment nga romani i Visar Zhitit “Ferri i çarë”, burgologjia për Qafë-Barin, një rrëfim tronditës, plot me episode befasuese. Edhe kjo vepër vjen e plotësuar dhe e pasuruar me ide dhe me personazhe, me tmerr dhe me përsiatje, me domethënie e bëma nga burgu e më pas, kur po binte diktatura dhe në Shqipëri do të niste një ere e re, ajo e lirisë dhe e shqetësimeve të saj të furishme, kur shumëçka po kërkonte të gjente vetveten.

– E di ti që e kanë varrosur njëherë të gjallë Kutelin? – më tha A. S., ndërsa pinim kafe. Shqeva sytë, por mendova se mos qe fjala për ndonjë metaforë. Sidoqoftë, jo kaq egër.

– Si?! – klitha.

– E kanë varrosur vërtet, ishte i dënuar në kënetën e…

– Këneta e Koçitas, e ferrit?

– E Vloçishtit. Duhet të ketë qenë viti ’48-49…

Po, po, e dija. Kisha pasur njerëz të mi atje. Edhe Makesen Bungo rrëfen për një shkrimtar të burgosur që e thërret polici dhe e pyet: “Ç’punë bëje ti më parë, ë?” – “Shkruaja libra”, – i përgjigjet i burgosuri. “Ashtu? – ulërin polici. – Pse, Lenini je ti? Vetëm ai shkruante libra”, – dhe e godet në kokë. Mitrush Kuteli nuk lëvizi. As u mënjanua. I plasi gjaku…

– Dëgjo tani, është e tmerrshme, e dëshmon Hamza Tusha nga Elbasani, është gjallë, e ka parë me sytë e vet, ka qenë dhe partizan dhe e burgosën, por i shkonte fjala te komandanti i burgut, Tasi Marko, me vëllanë lart, në Byro. O ky, o njëri nga kapterët, me urdhër të komandantit, s’dihej të cilit komandant, a iu shkrep vetë, se dëshirat e një kapteri të xhindosur ishin barabar me ato të shtetit, thërret pra ai, kapteri, që t’ia sjellin aty, menjëherë, atë shkrimtarin. Të burgosurit punonin si robër për tharjen e asaj kënete, këneta e ferrit, siç the ti. “Shpejt, hapni një gropë, aty në llum, e dua të thellë, – bërtiste kapteri me zë komandanti. – Hë, mbaruat? Shpejt, të dënuar, se… Ja, këtë, këtë shkrimtarin, hidheni brenda, lakuriq!”

Dhe i vërsulen Mitrush Kutelit – s’u pa ç’ishin, roja, të dënuar në shërbim të komandës – ia shkulin rrobat dhe ai, i hutuar, rri në këmbë, drejt, si një Krisht. – Hidheeeeni, në gropë! Mbulojeni shkrimtarrrrin!” – dëgjohet britma e kapterit si një armë. Lopatat hedhin baltë mbi të, kënetë… Sa veta kishin mbuluar ashtu pas punës, në llurbë…

– Kjo është makabre, e papërballueshme edhe ta dëgjosh.

– Po, po. Dëgjo vazhdimin. Hamzait i qaset bashkëqytetari i tij, i burgosur edhe ky, Tahir Çiftja, i përgjërohet që t’i thotë komandantit t’i lejojë që ta hapin varrin – e ç’varr ishte ai? krim, hatá… – thuaji, aman, turp, gjynah, thuaji: a ta shohim, ka vdekur apo jo? Sa duron robi… mbase gënjehet.

Komandanti turfulloi, ç’është kjo… hapeni gropën. Dhe e ashtu bënë. E zbuluan. Nxjerrin atë grumbull balte që pak më parë kishte qenë mish dhe kocka, gjë e gjallë, i burgosur, njeri. Mitrush Kuteli… regëtinte ende… Mbase llumi, uji, lëkura merrte ajër, lakuriq… prilli, ishte muaji prill… Zoti… Grahmat e fundit të baltës.

Mjeku i burgut, ai që të dënuarit e kishin shpëtimtar, engjëll mbrojtës, Dr. Isuf Hysenbegasi, u përkujdes shumë, e solli në jetë. E ngjalli…

U meka. S’po kisha më fjalë.

– E di ç’bënë me gropën? – e kishte vendosur, donte të më lemeriste prapë.

– E mbyllën, – bërtita – çfarë tjetër?!

– Po, po, “por më parë futni këta dy pleqtë”, urdhëruan. S’donin t’u shkonte dëm gropa dhe kapterët hodhën të gjallë dy peqinas, s’e di si quhen.

– E tmerrshme!

– …

ME KRYETARIN E PARLAMENTIT,

ME PRESIDENTIN,

ME NËNË TEREZËN.

 

– Në burgun e Burrelit flitet se ti ke shkruar një vepër.

– Ashtu?

– Dikush thotë është dramë, jo, roman, kundërshton ndonjë nga ata që të njohin, i shpërngulur prej këtej. Dhe ngul këmbë se e ka lexuar.

– E për se bën fjalë vepra ime, ç’thonë?

– Ke gjithë Partinë në ferr, Shefin e saj, Byronë Politike. Bëhen plenume, grinden për cigare, marrin vendime, u hahet, akuzojnë njëri-tjetrin, Enveri – brigadier, plasi ta çojnë te klasikët, ku është Marksi – kryetar i zyrës teknike, dishepujt, Engelsi, që më shumë rri me Hegelin. Lenini s’flet me Stalinin, Mao Ce Duni kërkon kuzhinë kineze, i është mërzitur kosi, është i zi, diktatorët e tjerë të Lindjes me radhë, njëri është përgjegjës i kazanëve me serë, tjetri i emulacionit të Luftës së Klasave, fletërrufe Hitlerit…

– Atje qenkan bashkë dhe më mirë se ne në burgun e tyre. E pastaj?

– Në hajatin e Shqipërisë, të gjithë ata të Byrosë Politike janë të përçudnuar, me vrima plumbash në kokë, jo ti je shkaktari që më pushkatuan, jo po unë, më thanë se ti tradhtove çështjen, po torturat pse i urdhërove? pse vije dhe i ndiqje vetë në qeli? doje të kënaqeshe? më kishe zili për vilën? jo për gruan më të bukur se timen, më shëmtaraqe thuaj, po t’i lëmë këto, të forcojmë unitetin, edhe mua më pushkatuan si ty, pa varre jemi, ja edhe ky që ishte te varret e dëshmorëve, e shkulën, mori vendim partia se kishte tradhtuar pas vdekjes, e s’ishte gjë mermeri i atjeshëm, s’e ngrije dot pllakën për të dalë fantazmë, t’i lëmë këto midis nesh, po të keni ndonjë gjë, ankohuni te shoku Shën Pjetër; pastaj plasin debatet që ai duhet të jetë i maskuar, shtiret, është i futur nga të gjallët në portën e Ferrit, se Zot nuk ka, ka, feja është opium për popujt, nisin letra, bëjnë kërkesa për lehtësira, s’kemi devijuar aq shumë sa tjetri, shkruajnë, revizionizmi, imperializmi, as partizanë kemi qenë, u bëmë agjentë e spiunë, kur ishim të papjekur, aguridhe, se s’dinim ç’ishte, pa dashje, s’duam të vdesim, po të vdekurit vijnë këtu, a, po, harruam, lidhin kokët me peshqir… se s’ka kokore sovjetike, nga ato të Siberisë, po ne jemi ateistët, s’kanë pse na sjellin në ferrin që s’e besojmë, as atdhe s’kemi, e ka Manifesti, ja, e kam këtu poshtë dërrasave si nënkresë, por unë s’di të lexoj, nuk e njoh alfabetin e ferrit; ti s’dije as atëherë, të tjerë t’i bënin fjalimet, i poshtër, pse nxjerr sekretet e partisë? mirë bënë që të pushkatuan ty, jo, mua më helmuan, ashtu, më fal, ke dhembje në stomak? të merren mendtë? kujt i thua? ty, po unë s’kam kokë, ma prenë dhe ma hodhën në gropë tjetër, koka s’ka mbërritur ende në ferr, kam bërë kërkesë të ma sjellin, ç’e do, më mirë pa të, ti s’e ke pasur kurrë, ti shiko kockat e tua të thyera, mor ç’e do kokën, se nuk rruhesh, është bezdi e madhe, se mos jemi në vilat tona, ku na vinte berberi më i mirë i Republikës, unë kisha frikë prej tij, informator ishte, mirë, mirë, po banjat këtu janë të shpifura, të përbashkëta si në internim, ju thashë unë atëherë, mos e teproni me luftën e klasave, ju më shpallët tradhtar, e ke gabim, ne ashtu hiqnim qafe kundërshtarët fiktivë, ata që s’pëlqenim, kështu bëmë dhe luftën kundër burokracisë ose nismat për të ikur në fshat gjoja vullnetarisht, aman se na e shpifët, na hapët barkun, ne ferrin e ndërtuam me kohë, me forcat tona, duke mbajtur në njërën dorë kazmën dhe në tjetrën pushkën, po ti pse më hedh vazhdimisht sapun në supë këtu, s’u kënaqe që më helmove atje? roja e dikurshme, pasi më vodhi batanijet, më la me një nallane, rrëshqita në banjë, pse u ngritët? çohu, çohu, të shohim statujat e Enver Hoxhës, edhe ato po i sjellin në ferr, si, do t’i vënë edhe këtu? kush e duron të shumëfishuar! shshshshshttttt, e ke shef edhe në vdekje…

– Interesante më duket. Sikur ta shkruaj bukur, ndoshta ia vlen.

– Por mos shpreso të gjesh dokumente ndonjë ditë, arkivi është bosh, pa vlerë, dua të them, unë vetë kam punuar në Komitetin Qendror. Mbas njëfarë kohe shkresat zhduken.

– Si, i grisin?

– Jo, s’kanë besim te copat e letrës.

– I djegin?

– Lexohet dhe hiri.

– Ma thuaj, ç’bëjnë?

– Në katet e nëndheshme të Komitetit Qendror, pranë tuneleve.

– Pse, ka tunele?

– Patjetër, llogore, llagëme. Dhe një makineri sekrete. Bru-matriçe.

– E ç’lloj përbindëshi është? Bën bukë sekrete për Partinë?

– Nuk po bëj shaka. Me procesverbal, nën një kontroll të rreptë, i hedhin dokumentet në brumatriçe, është një makineri e nëndheshme që i gëlltit shkresat, i rrotullon dhe i grin me dhëmbët e hekurt…

– … dhëmbët e Partisë…

– pastaj në kazanin hermetik, me lëngje të nxehta, gjithë dokumentet bëhen brumë. Pra, kështu zhduket dokumentacioni, sekret thonë gjithmonë, i tmerrshëm, i rrezikshëm, lihen vetëm ato të parëndësishmet, ku Partia ngjan e mirë, e drejtë.

E di ti ç’ndodh pastaj?

– Jo, nga ta di dhe pse? Provokim!

– Qetësohu. Dëgjo, se s’është keq ta dish. Atë që hidhte shkresat te përbindëshi me emrin brumatriçe, e shtynë dy policët civilë anash në kazanin tjetër, bëhet edhe ai brumë bashkë me shkresat.

– Njeri?

– Po. Dhe i tyre. Se mund të kishte lexuar ndonjë gjë, ndërkohë që shtynte letrat në gojën e përbindëshit, le të shkonte t’i lexonte të gjitha, kështu s’kishte as dëshmitar të zhdukjes së dokumenteve. Dy policët civilë që hodhën hedhësin e letrave në brumatriçe, më pas i vrisnin të tjerë në hyrje të tunelit të nëndheshëm të Komitetit Qendror. Tamam subjekt ferri. Dhe kjo përsëritej dy herë në vit, ndodhte dhe një herë në tre muaj, sa herë merrej vendimi për të zhdukur dokumentacionin. Kurse të vrarët, hedhësit e letrave, policët civilë, shpalleshin, sipas grafikut nga lart, ose heronj, të rënë në krye të detyrës, ose tradhtarë, agjentë, që morën plumbin ballit nga forcat e ndjekjes…

 

Kur hyra për herë të pa rë në zyrën e Diktatorit në ngrehinën e Komitetit Qendror, pata ankth dhe një frikë të tjetërllojtë, të mister-shme. Kujtova se do të kapërceja mbi kufoma për të mbërritur në atë derë. Trokita. Ja, ja, nga kjo zyrë i vinin mynxyrat Shqipërisë. Shandani në tavan po më dukej si kokë e prerë, e kapur nga flokët e përgjakur. E pabesueshme.

Në poltronën e tij qe ulur Kryetari i porsazgjedhur i Parlamentit, Pjetër Arbnori, mbas 29 vjetësh burg. Prapë me rojë ai, dikur e ruanin si të burgosur, tani…

“Pse, nuk u pushkatua ki? – pyeti fantazma e Enver Hoxhës. – Apo u kthie këtu pas vdekjes së vet, fantazmë si unë? Kot ia falëm atë dreq jetë, na paska dashur të themelojë parti tjetër, është dhe katolik, do të më kenë mashtruar, vetëm tradhtarë kam pasur përreth, jo bashkëpunëtorë.”

– Dua të punojmë bashkë, – më tha Pjetër Arbnori, – merru me bibliotekën dhe shtypin këtu. Pranon?

– A nuk është e tmerrshme?… – e në vend të thosha “zoti”, desh mërmërita: – Shën Pjetër.

Pashë në tryezën e tij telefonat. M’u dukën si mjete torture.

– Nuk di t’i përdor, – më tha, – sidomos këta të brendshmit. Butonat kanë ende emrat e anëtarëve të Komitetit Qendror dhe të ministrave të pushkatuar. S’dihej a u telefononte dhe atyre, i thërriste të vrarë. Poshtë ndërtesës është labirinti, bodrumet dhe kanalet e nëndheshme. Të çojnë nëpër vilat e gjithë udhëheqjes. Në punë do të vish me kravatë.

Ndërsa po më përcillte, vura re se i tërhiqte si zvarrë këpucët e bardha, “ngaqë ka mbajtur gjatë vargonj ndër këmbë, – mendova, – dhe vazhdimisht ka ecur me shapka burgu.”

– Dëgjo, po të duash, zbrit me ashensorin e Enver Hoxhës, del më shpejt, – dhe më shtrëngoi duart.

Kur u mbyllën dyert, m’u duk se isha në një dhomë të ngushtë nga ku do të shpërthente gazi i vdekjes. Nëpër pasqyra më fanitej Enveri. Jo kaq pranë tij, o Zot! Ashensori po zbriste për në ferr.

 

Ushtari me armë te porta e hekurt pak më tej… një si pirg dheu te lulishtja e paktë sikur lëvizi… Merrte frymë… e futën në gropë të gjallë… Vërtet? E tmerrshme! Ushtarët e merrnin zvarrë, e goditnin me shkelma në fytyrë me këpucët e mëdha me gozhdë, e masakruan. Kur e futën në gropë, ai ende merrte frymë. E mbuluan me dhé, por dheu ngrihej dhe ulej sipër tij, kështu më bëhej, dihaste…

Po ti ku ishe?

Ushtar, rojë me armë te dera e pasme e Komitetit Qendror. E pashë gjithë skenën.

Dëgjo, unë do ta botoj, do të them që ma ka treguar burri i kushërirës sime, Skënder Lako.

Shkruaje. Kështu e vranë Koci Xoxen. Këtë po thoshin. Nëse ka qenë tjetër për të mbuluar tjetër krim. I masakruari nuk njihej…

Edhe të vrarë e deshën në bllok, ta kishin nën këmbë. Shumë krime u bënë me të, kur ishte ministër i Brendshëm, u zhdukën intelektualë, patriotë… xhaxhai im, një dajë… ma burgosën babanë… por pasi e vranë Koci Xoxen…

…e futën në gropë të gjallë, të thashë.

Po, por gjendja në vend nuk ndryshoi, ata ishin më kriminelë se ministri i tyre, që vranë. Ia hodhën atij fajin, duke bërë faje më të rënda në vazhdim. Krime pas krimesh. Po pse gjithë kjo urrejtje?

 

…ai i burgosuri atje, është djali i Koci Xoxes. Nuk është i gjatë, si i ati. Si i veçantë…

Çudi, dhe në burg janë si të veçantë bijtë e tyre.

E quajnë Besnik, thonë se emrin ia ka vënë Enver Hoxha, kuptohet, para se t’ia vriste të atin.

Pe pse nuk e ndërron?

Po ç’t’i bëjë fatit?

Ku punon, brenda në galeri?

Tek trimozhat, mbush makinat me mineral. Është i papërtuar, i urtë. I sjellshëm, i gjendur.

Kam një keqardhje tjetërlloj për të. Dakord, është në burg si ne, me baba të vrarë si shumë të tjerë këtu, por mbi emrin e atit të tij rëndojnë tërë ato të zeza, krime të tij e jo të tij, po si mund t’i heqë ai nga vetja? Këtu as vete nuk ka.

Po është djalë mirë.

Kjo e bën edhe më të rëndë dramën…

A kemi përgjegjësi për etërit tanë?

Po. Si për bijtë.

Një kamion i porsangarkuar me mineral kishte ngecur. Rrotat e pasme i xhironin në vend. Besniku po hidhte gurë minerali në gropë. Nxitonte sa nga njëra anë e kamionit në tjetrën. Roja me armë te kulla e vëzhgimit pas telave me gjemba i thërriste rojës tjetër afër portës: eej, këtej ti…

E vranë me akuzën “agjent i jugosllavëve”.

Kë?

Koci Xoxen, pra. Vetë Koci Xoxe ia kishte bërë më parë këtë akuzë Enver Hoxhës në Plenumin e fshehtë të Laprakës, e di mirë, nuk e ka “Historia e Partisë”, jo. Ma ka treguar njeri i sigurt. Dhe Sekretari i Parë, ai, aq i gjatë, Enveri i tyre i lavdishëm, kishte rënë më gjunjë duke qarë te çizmet e ministrit të shkurtër. Po, po, i kishte dhënë të drejtë: “Po ecim në rrugë të gabuar, si shërbëtorë të revizionizmit tradhtar jugosllav.” Më pas, me dredhi, një ta arrestuar duke i vënë akuzën e vet… si gur mbi varrin që nuk e ka, thashë. Ec e merri vesh këta. Banda kriminelësh. Sa kanë vrarë, s’ngopen! Kundërshtarë, të pafajshëm… por dhe të vetët.

Shikoja pirgjet e dheut te lulishtja e vogël. Lëviznin. Ka të vrarë poshtë tyre. Nuk punohet këtu, jo. Duhet ikur… Nejse, bashkëvuajtësin tim, Besnikun, ta takoj një herë me burrin e kushërirës sime…

Desh u përplasa me portën e hekurt të Presidencës. U thashë rojave me armë se më kishin kërkuar. Pyetën me telefon nga kabina aty dhe, pasi lashë pasaportën, më lejuan të kaloja. “Të do vetë Presidenti”, – buzëqeshi sekretarja.

– Kemi menduar të të çojmë me punë për kulturën në Ambasadën tonë në Romë, – më tha Berisha më këmbë. I gjatë, me kostum të errët.

– S’kam kërkuar asgjë, zoti President, – thashë i emocionuar, – megjithatë lejomëni të shpreh mirënjohjen time. (…du…het i…kur…)

– E di, – tha Presidenti, – por kemi bërë pak për ju, të persekutuarit. Të uroj për librat. Jo se në diktaturë s’kishte vepra të vlefshme… – vazhdoi.

– Po letërsia e mirë s’bie bashkë me regjimin, – shtova unë…

– Dhe ju, letërsia e burgjeve, – tha serioz Berisha, – bëni shumë mirë që po botoni, sepse sillni vetveten tani.

Më pëlqeu vërtet, se as Lidhja e Shkrimtarëve a institucion tjetër, ndonjë shkrimtar a kritik s’e kishin përsëritur këtë thënien tonë, përkundrazi, kishin shpallur dhe panik të rremë, sikur po vinte letërsia e burgjeve ashtu si vetë të burgosurit, turmë e frikshme për të përmbysur gjithçka. Po unë a do të dija të punoja në Itali?

Shtrënguam duart me Presidentin e ika gjithë shqetësime të gëzuara.

 (Fragment nga romani “Ferri i çarë”)

Web Agency, Digital Agency, Web Development Agency