Lisandri Kola
Një poemë nga libri i fundit i Lisandri Kola, “Flutrat vdesin në maj” (botuar në Prishtinë nga Dit’ e nat’). Poema mban titullin “Shtëpiza matanë kronit” dhe është poema hapëse e vëllimit.
Sytë e mi në pasqyrë,
janë krypë shkambi që dielli
i jep tingull fryme.
Çili derën e jam gjashtë vjeç,
i vetmuem si përherë e me nji letër
të cilën ku m’e ditë se kam m’e ba
me bojë stilolapsi, e që kam m’e futë së bashku
me plastelinën në pantallona të shkurta.
Grykësja e kopshtit qëndron në karrige
si këmishat e mia tash: të heshtuna
e si plasë deti përnën qiell.
Pasqyra e nanës, me të cilën kam ba
pyetjen e parë për ekzistencën time
dhe e cila ka shfaqë habinë e miseve
të mia ndër sy, pa dashtë me ma fshehë
nën lëkurën e gjarpnit, që e kisha mik andrre.
Ndërsa tash, tash gjarpnin e kam
mik ditësh e netësh. Mik që më kalon
qetësisht sikur vija e ujit nëpër shpinë.
Këpucët e babës, të cilat më zenin
dy kambët, kur shkoja me gjetë kandrrat
në kopshtin mbas shtëpie.
Kandrrat i mbajnë pishtarët ndezë
e më ftojnë me bujtë – birat e tyne të murit
i kanë të ndryme do petka dashnie.
– Barka jonë ka m’iu afrue bregut e pishtarët
kanë me u ba vesë e me ra ndër lule –
Çile, çile nji derë.
Asht shtëpiza matanë kronit.
Qe, ku jam gjashtë vjeç tue kërkue natën
me pëllambët e duerve të njoma.
E nata asht petk dashnie,
shkue kthinave t’dritëzave.
Buzët e mia tambli,
rrëshinës së qershisë
e fletëzat e gjetheve
dalë përmbi kryet tim.
Kunorë, kunorë përreth flokësh
e hija e xhuxhit ndejë kacuk
tu’ përsjellë rruzare e shputat e kambëve
kalldram sholle, shtri mbi dafina.
Çile, çile nji derë.
Asht shtëpiza matanë kronit.
Kaprollit iu përtha loti,
e iu ba leskër ngjitë bebëzave.
Gjahtarët, natyrisht, cipat e syve i rjepen
për me ba thasë tëlyni, që shkrihen ngeshëm
thundrave të kohës.
Zogun e vdekun si nji kangëtar, që botës
i ka falë aq sa me i sosë ditët e veta
trotuareve të ndyta të periferisë,
e shoh dhimbshëm.
Pendlat i janë faqell,
mblue shtatit hijshëm.
U kujtova se këtij zogu, kish me iu dashtë
nji vorr, e përpara tij nji arkivol, kuptohet.
Mora këpucën e madhe të babës dhe futa shpendin,
që parzma i ishte ngi në shasme.
Tue qa me lot zjermi mbi shpendin
e gjetun ujnave të dheshëm, gjini iu nxeh
sa me mujtë me çilë nji vjollcë kryeulun.
E mandej dheu e muer në mbrendësinë e vet.
Çile, çile nji derë.
Asht shtëpiza matanë kronit.
Plakat bahen kulaç në mendjen time,
dhe kujtoj se janë krijue në këtë botë
veç për me m’prekë kaçurrelat e mi
me gjypnerët e tyne.
E kisha m’e pá veten ki’ të rruem,
që pulpat i dridhen së ftohti,
pa mujtë me bëza –
lene ma me britë për ndihmë.
Merre plastelinën e kërko me ba fytyrën tande
mbasi të rritesh.
Mbasi të rritesh, mbasi të rritesh, mbasi të rritesh.
Plakat me shalla të zi, ndejë stolave të lagjes
janë sy që më shoqnojnë përgjithanë
si fisklat e bacit ndaj zhargut,
i cili veç sa kishte avitë kryet
me i matë të rrahunat e zemrës fëmisë
që ndodhej në djep.
Ai zharg nuk ishte ruejtës shtëpie,
por nji që s’kish njeri ndore në të.
– Merre letrën e përziej do germa të shtrembta
që me zor rrinë në kambë –
Hapat tuej me ’i këpucë mbathë, prekin tokën
që ka do vragë të njehuna në kurriz:
në kand asht foleja e mbretneshave
që mbahen me grima buke a me krahë bletësh.
Ulem e shoh mbretneshat si lëvizin me supe
të ngarkueme – ato edhe krejt peshën
e kësaj kohe kishin m’e mbajtë po mos
të ishte djallëzia e njeriut për me shpikë helmin
kundër tyne.
Fute dorën në xhep e kqyre vajzën
tu’ pritë në stol mos po vjen dimni
që buzëqesh sikur vera e gushtit.
Dimni bahet gjinkallë arratie, që s’don
me plasë në rrëshinë.
Plasë spata në diell,
e gjinkalla jo, veç sa pushon trupin n’lis.
Gjinkallë, gjinkallë
ma thuej nji përrallë;
trupi yt lidhë për fyt.
Lidhun ny’, lidhun ny’
hapi, hapi ata sy.
Asht tanë bota mbrenda teje,
fryn nji fllad përbri meje,
flladi asht i lehtë shumë
edhe shkon e zhytet në lumë.
Gjinkallë, gjinkallë
ma thuej nji përrallë.
Fëmi, pashë veten tue u shtri ratë
e gjinkalla e arratisun që pushonte
në lëkurë të lisit, erdh e u ba hija ime,
kaliboç tue më ndejtë.
Nisi me më thanë përrallën, të cilën e qiti
prej bërthamës ’qershisë:
përralla e fijes ’barit, shkapetun eshtnash e rrajësh,
vu mazë tambli e ba gliq qyqet,
tue kërkue nëpër pyll: kuk vetëm.
Përralla fliste për vetminë e njeriut
si me ma pa’ lexue ndër sy të nesërmen!
E kjo ishte përralla ime pështjellë
n’gjethe e ba tub.
Tanë e kanë kah ’i përrallë, por s’dihet
nëse ia ka rrëfye kush.
Hija ma thotë përrallën: asht nji vashë
diku kah mesi i saj, e cila gjithmonë rrin në stol
tue më pritë.
Ku m’e ditë nëse kam me i shkue ndojherë n’skej?
Ku m’e ditë n’ka me m’i qitë sytë?
Valë, valë bjen deti e krypa i bahet melodi.
Kishim me vrapue zallit ba me pasë sandale,
ku qinda herë i kam ça gjujtë.
A thue kisha me ditë m’u lëshue Kirit si dikur?
Tue rendë zbathë?
A thue kisha ditë m’u shkye krahësh
tue hypë nëpër degë?
Për kumblla rrazë oborresh, shtëpiave të gurta,
dritoreve t’voçla e namëve të grave
që banin karrige kashte tu’ iu regjë duert,
kisha me i falë do ditë të mia.
Çile, çile nji derë.
Asht shtëpiza matanë kronit.
Hapi derën.
Shtëpiza me drita të fikuna.
Ndezi dritën.
Jam unë që flej ngeshëm si ki’, e jam tue pá andrra
për të cilat pyes gjyshin, që më buzëqesh edhe atëherë
kur jeta ia ka heqë edhe ’i brî tjetër shtatit tij të ligsht.
Paliçetat që më ka ba nana i mbaj veshë
e rrelat e mi zatetë ballit, marrin frymë me mue.
Flej, flej, se gjumi ka me tu’ shthurë
si gojët e xhupit.
Ka me ardhë çasti e netët kanë
me qenë të orës ’ligë,
që ka me ta true gjumin e syve.
Flej, flej o i vogël.
Nuk ka shtriga që lidhen penit të hallës
në kohë të Lidhnash.
E tasi i petllave përmbi tryezë, rrin.
Shtriga, lidhë fijes së penit.
Lëkura, lëkura, dritoreve të varuna
e hijet hedhun pullazinave të kalbëta,
por andrrat janë nji thes mbushun
përplot me mrekulli, tash.
Mandej andrrat bahen bokël fillikate
që i druhet edhe sqepit ma të lodhun të korbit.
Flej, flej, se galuc ka me të ndejtë vetmia
e sytë e tamblit kanë me tue ba sy libri
ngërthye, ngërthye nyjeve të angështa.
(Bum-bum, tokmak kresë.
Bum-bum).
Andrra thërrmue e ba bluzhë.
(Bum-bum, tokmak kresë.
Bum-bum).
S’kam krahë me të mbështjellë, se krejt mpi më janë,
e andrrën s’mund ta shpëtoj prej fatit të vet.
Dá kryet ka m’u dá.
Dá, dá.
Dá.
Çile, çile nji derë.
Asht shtëpiza matanë kronit.
Ba bluzhë e ba pëshesh andrrat e fëminisë
që dielli ma vonë ka me i lindë të sklluekuna
e farë shpresë s’ka m’u gjetë
për m’i përtëri rrezet e andrrës mbrapa,
prejse sytë e tamblit përtha e zhari ba.
Veç lule me qafë të shtrembnueme ka me pasë.
E s’ka me u gjetë njeri me ia ndreqë sadopak
trupin e ngratë.
Asht shtëpiza matanë kronit,
ku andrrat mbushen deng e fëmia flen andshëm
dhe i patrazuem në frymëmarrjen e tij.
Tash andrra e dlirë, asht derë e mbyllun.
Nëse ekzistonte një traditë petrarkiane prej së cilës frymëzoheshin poetë për sonetet, forma shekspiriane krijoi fenomenin, duke dhënë dashurinë e poetit, pasi Shekspiri ishte i pari që i shkroi si të tilla dhe u bë i famshëm me to. Shkrimtari anglez krijoi 154 sonete, sfidën në shqip të të cilave, së pari, e ka bërë Noli, ndërkohë sapo janë hedhur në treg rreth 60 sonete të shqipëruara nga Astrit Lulushi
Pse kur duhet më shumë
dashuria dobësohet?!
Sonet # l
Krijesat më të bukura,
t’i riprodhojmë duam,
që kurrë të mos shuhen.
Por, çdo gjë zhvillohet,
rritet, vjen koha, e vdes.
Lë pas vetëm kujtime.
Si sytë që vetshkëlqejnë,
nga drita që krijojnë,
është uri mes bollëkut.
Vetja bëhet armiku yt,
sa e hidhur dhe e ëmbël.
Si bukuria më e re në botë,
lule e vetme e pranverës,
gonxhe e ndrydhur brenda vetes,
pa dritë, pa kujdesje, pa zemër.
Trego mëshirë në këtë botë…
Sepse po lejove grykësinë,
nga varri ngrihen
të hanë edhe ty.
Sonet #2
Kur mbush të dyzetat,
dimri mbulon brigjet e tona,
çarje të thella krijon
fushave të bukurisë tënde.
Gjallëria e krenaria tani
gjëra pa vlerë bëhen
si lecka e dalë boje.
Njerëzit do të pyesin:
ku shkoi gjithë ajo bukuri,
po thesaret e ditëve epshore?
Thellë do të shikojnë
Në sytë e ulur me turp
kur mendon të kaluarën.
Kaq meriton bukuria
që provohet si është,
kur vjen dhe ndryshe
kur moshohet.
Sonet #3
Ndalu përpara një pasqyre
dhe thuaji fytyrës që sheh
është koha për një tjetër
të riparuar, nëse jo të re.
Fytyra është pasqyra jote
çdo hije e rrudhë një dritare,
nga ku ti sheh të shkuarën.
Kur shikimi nuk të çon diku,
ke humbur, imazhi me ty vdes.
Sonet #9
Pse e dëmton veten
duke mbetur vetëm,
apo ke frikë se dikush
do qajë kur ti të vdesësh?
Nëse vdes pa fëmijë,
bota me lot do qajë
si grua që humb burrin.
Bota është vejusha jote
dhe gjithmonë do vajtojë,
që s’i le një kopje të vetes.
Kur paraja shpenzohet
ajo vihet në qarkullim,
por nëse bukuria tretet
pa u dhënë a përdorur
bota e humb atë përjetë.
Njeriu që vret bukurinë
e vet, në zemër nuk ka
vend për dashuri tjetër.
Sonet #10
Nëse ke pak turp,
pranoje, s’ke zemër,
as ndjenjë dashurie,
gati je për t’u kujdesur
vetëm për veten tënde.
Shumë njerëz të duan,
por ti s’do njeri tjetër…
Pushtuar je nga urrejtja
dhe aspak nuk e kupton
se komploton ndaj vetes,
kur kërkon të shkatërrosh
shtëpinë që duhet riparuar.
A ka shtëpi më të bukur…
…sesa dashuria?
Sonet #23
Si aktor që harron fjalët,
për shkak të emocionit,
apo si pasioni i tepruar
që njeriun e bën të dobët,
unë humbas vetëbesimin
edhe harroj të them
gjëra që, një në dashuri,
duhet t’ia thotë të dashurës
Pse kur duhet më shumë,
dashuria sikur dobësohet?
Por më mirë se unë,
për zemrën time,
flasin shkrimet e mia.
Për dashuri deklarohen,
më mirë prej çdo oratori,
heshturazi shprehin atë,
që zëri s’është në gjendje.
Dashuria ofron pasqyrën
për leximin midis rreshtave.
Sonet #27
I lodhur nga puna
ngutem për në shtrat,
vend i ëmbël pushimi
për trupin e lodhur.
Por, sapo shtrihem
mendja nis të punojë,
me sytë e tejhapur
në errësirën e thellë
imazhi yt më del,
si yll i ndritshëm
natën e bën të bukur.
Debutim
E DASHUR..
Azem Baliaj
Ti mos e merr me shumë mërzi
Kur unë të shoh si një i marrë.
Ndoshta kam humbur… kushedi
Ne “madhështinë”, se jam shkrimtar.
Ndaj mos e merr me shumë mërzi
Kur të vështroj krejt i hutuar
Ndoshta diçka… si dashuri
Më vjen në mend e duhet shkruar
Dije, do jesh dhe ti aty
Në çmenduraket frymëzime
Si jeta vetë që shfaq çudi
Nëpër gëzime a shqetësime
Se çmendurak ish dhe Lasgushi
Me vargjeartat qe “trulluar”,
Sa ishte gjallë quhej “askushi”
Tashmë i ikur, s’ka të harruar.
Sot është vështirë të jesh artist
Nuk është si dy e dy bëjnë katër
I thonë Migjenit komunist
Dhe grijnë pyllin si një gatër
Ndoshta s’do mbetet lis në këmbë
Dhe kombi veten do e mallkojë
Pastaj, në bloftë gurë me dhembë
Të korrigjohet … do të vonojë?!
Sepse të gjithë zi e më zi
Shahemi e shihemi si të marrë
Ndoshta të humbur… kushedi
Në madhështinë se jemi shqiptar!?
Jemi shqiptar, jemi komb i vjetër
Dhe pse të vjetrin nuk e pjerdhim
Presim të na dojë dikush tjetër
Kur nuk e duam njëri-tjetrin
Ndaj dhe Lasgushi, edhe Migjeni
Naimi, Fishta ikën në merak
Sepse, ne të marrët… sa jemi
I kemi quajtur çmendurakë…
I kemi quajtur të lojtur fiqiri
Vërtet “të lojtur” ishin për ne
Sepse na thoshin me lot qiriri:
Digjni flakë veç për Atdhe!
Ja pse me dhimsesh kur më shikon
Mua “të marrin” ashtu të hutuar
Vështrimi yt sa më kthjellon…
Më bën të ndihem i dashuruar.
Pra, mos e merr me shumë mërzi
Dhe besomë, nuk jam i marrë …
Humbas shpesh si në dashuri
Në madhështinë se jam shkrimtar!
Dhe gënjej veten (sa çuditshëm)
Çfarë hedh në letër s’e luan topi!
Në dashurinë time (krejt habitshëm)
Lodrojnë bashkë qeshja dhe loti…