DR. ENVER BYTYÇI
Mitika dhe misticizmi në shkallë të ndryshme janë dy përceptime, të
cilat e ndjekin çdo udhëheqës politik të përmasave të mëdha. Shumë prej
tyre përpiqen që ta ndërtojnë mitikën përmes një lloj misticizmi që
bartin në raportet me medien, njerëzit, bashkëpunëtorët, vartësit,
piramidën shtetërore, shkurt me publikun. Por ka një lloj udhëheqësish,
të cilët realizojnë vepra të paimagjinueshme dhe për këtë shkak bëhen
mitikë, bëhen mbinjerëz, në kuptimin përceptues te fansat e tyre. Ka të
tjerë të cilët kombinojnë shumë mirë misticizmin, pra distancën, janë
enigmatikë me publikun e ndërkohë japin përceptimin se bëjnë vepra të
mëdha. Këta janë të sukseshëm për të arritur atë shkallë të mundëshme si
njerëz mitikë, pra si njerëz të shenjtë, të cilët i ka bekuar Zoti me
disa cilësi të veçanta, cilësi që ndihëmojnë për të realizuar një epokë
në zhvillimet politike e shoqërore.
Duke qenë se kam studiuar veprën e udhëheqësit dhe liderit të
shqiptarëve, presidentit historik të Kosovës, Ibrahim Rugova, kam
privilegjin të ndërtoj një paralele krahasuese midis tij dhe udhëheqësit
antikomunist e demokrat të Shqipërisë moderne, Sali Berisha. Rugova
ishte mistik. Ai, në ndryshim nga Berisha, fliste pak, shfaqej pak në
publik, nuk mbante kontakte intensive me njerëzit, për pasojë ishte disi
enigmatik, çka favorizonte të qenit edhe mitik. Pra njerëzit kishin
arsye që nga dukja të kishin një përceptim mitik për njeriun që solli
lirinë e Kosovës dhe që në fakt parashikoi si orakulli një gati një
dekadë më parë, atë çfarë do të ndodhte me Kosovën më 1999.
Sali Berisha, ndonëse një aleat i natyrshëm i Rugovës, nga karakteri,
nga sjelljet, nga formimi, edukimi, temperamenti është shumë më ndryshe.
Berisha është i drejtpërdrejtë. Ai lexohet menjëherë. Askush nuk ka
patur vështirësi të dallojë se çfarë përfaëson, çfarë synon dhe çfarë
bën lideri i demokratëve shqiptarë. Përkundrazi sinqeriteti dhe qëndrimi
i lexueshëm shpesh herë i ka krijuar probleme atij, sepse kundërshtarët
politikë, duke e lexuar qartë, kanë patur mundësinë t’i kundërvihen me
një strategji e taktikë të dukshme aggresive, ekstremiste dhe
demprurëse. Kjo do të thotë se Berishës i ka munguar mistika, si farë e
brumit të mitikës. Atëherë shtrohet pyetja: Si është e mundur që lideri
demokrat i shqipraëve, Sali Berisha, të mbartë me vete një farë miti?
Ndërsa kundërshtarët e tij do të shtronin pyetjen tjetër: A mund të ketë
mite në demokraci dhe në shoqëritë moderne? Për pasojë mund të thonë, si
mund të flitet për Sali Brishën si mit?!
Për të sqaruar momentin do të më lejohet të ndalem pak në anën
filozofike e sociologjike të çeshtjes. Miti (Mithos), një fjalë që vjen
nga greqishtja e vjetër, sipas filozofëve përdoret për të shprehur një
të vërtetë ose për të arsyetuar një ngjarje apo të vërtetën e veprimit
të një njeriu të caktuar. Ndonëse mitet kanë një domethënie simbolike të
pakontestueshme nga pikëpamja morale, ato mund të jenë të tilla edhe në
rastet kur të pavërtetat ose rrenat janë shndërruar në mit. Për
Platonin, mitet janë reale ose të sajuara, fallco. Për Aristotelin mitet
qëndrojnë më shumë afër të vërtetës sesa imagjinatës. Për filozofin e
shekullit 19-të, Schelling, miti është një instrument i shfaqjes së
njeriut. Ndërsa për Fridrich Nitsche në shoqëritë moderne mitet humbasin
domethënien e kuptimin që kishin në shoqëritë paramoderne. Çka do të
thotë se ato nuk zhduken, por marrin format e përmasave reale. Filozofët
shpjegojnë se mitet nuk kanë nevojë të provohen nga pikëpamja historike,
ato janë të dhëna të pakontestueshme, e të paverfikueshme. Kurse Hans
Blumenberg i rehabiliton mitet e shekullit XX, duke i shpjeguar ato me
përvojën e trashëguar dhe aftësinë e personave për të realizuar vepra të
jashtësakonshme.
Shqipëria dhe Ballkani kanë vuajtur nga mitet më shumë sesa kanë
përfituar prej tyre. Por shoqëritë moderne përpiqen të përfitojnë, duke
u përpjekur të krijojnë modele të caktuara. A është një model unikal, i
shndërruar në ikonë dhe legjendë, veprimtaria e udhëheqësit demokrat,
Sali Berisha? Rrallë herë ka ndodhur që dorëheqja e një udhëheqësi
politik të përjetohet si dramë. Nuk njoh ndonjë rast tjetër kur një i ri
të përbetohet se do ta ketë gjithmoë ikonë të vetën udhëheqësin e
sapodorëhequr. As nuk ka ndonjë shembull tjetër kur dikush ditën e
dorëheqjes së udhëheqësit të të realizojë portretin e tij në gjoks. Nuk
po përmend turmën që e shoqëroi Sali Berishën para shtëpisë së tij
thuajse gjithë atë natë të 26-27 qershorit të kaluar. Dikush, prej diku
i bënte thirrje ultimative djaloshit që shkroi në FB për Berishën që të
mos e lexonte përgjigjen e liderit. Por askush nuk mundet të deformojë
përceptimin njerëzve të thjeshtë për figurat historike e politike, si të
Berishës.
Berisha në 23 vite është shfaqur mijëra herë në mesin e turmave, duke u
bërë njësh me to. Në këto kushte ndodh natyrshëm që përceptimi për
udhëheqës të tillë të venitet, pra që një udhëheqës me kaq shumë
kontakte, thuajse të përditshme me njerëzit e madje me turmat të mos
shihet si ikonë, si legjendë, si një mit. Por jo, ai mbeti njësoj i
vlerësuar në çdo ditë të këtyre 23 viteve, sepse ishte njësoj i lidhur
në formë të drejtpërdrejtë ose indirekt me njerëzit, me demokratët dhe
me të gjithë shqiptarët. Një lidhje të tillë ai e mbajti, ndonëse në
largësi, edhe me shqiptarët në Kosovë, në Maqedoni, në Mal të Zi,
Luginën e Preshevës e gjetkë. E megjithatë ai mbetet një mit në këto
lidhje. Miti është një dhunti, një vepër e pabesueshme. Dhe vërtet është
e pabesueshme sesi një udhëheqës politik mund të mbajë të njëjtat lidhje
të forta me publikun, si Sali Berisha në këto 23 vite radhazi e
pandërprerje.
Mitet maten me veprat dhe karakteristikat personale të individit. Në
këtë këndvështrim, midis Sali Berishës dhe përceptimit të tij si mit
qëndrojnë disa të dhëna, që shkojnë në kufijtë e legjendës. Ata që më
1997-ën i dhanë biletën për pension politik, ende janë si në ëndërr dhe
nuk kanë kuptuar sesi Berisha u rikthye në pushtet. Të tjerë njerëz të
këtij vendi që brez pas brezi shqetësim të vetëm kishin si do të
lidheshin me pjesën tjetër të vendit për shkak të infrastrukturës së
shkatërruar, e shohin ende si ëndërr faktin që Berisha ndërtoi rrugën e
Kombit, tunelin e Kalimashit, apo tunelin e Kërrabës. Ata që vinin
vërdallë dhe paguanin qimet e kokës për një vizë për në vendet
europiane, e kanë ende enigmë, sesi Sali Berisha arriti ta kapërcejë
këtë pengesë e të liberalizojë vizat. Bashkëpunëtorët e tij, kur dëgjuan
për herë të parë nga goja e kryeministrit për domozdoshmërinë e
përpjekjeve për të realizuar projektin TAP, ishin habitur dhe e kishin
ironizuar shefin e tyre. Dhe kur hap pas hapi ky projekt gjigand u
miratua, atëherë thanë se ende nuk e kuptonin se cila ishte magjia e
Berishës për ta realizuar pjesën e tij të punës. Ata që janë pranë
Berishës nuk mund ta imagjinojnë sesi një udhëheqës si ai mundet të
ruajë të njëjtën energji, përkushtim dhe aftësi si në fillimet e
karrierës së tij politike e nuk mund ta përceptojnë sesi njeriu mund të
punojë 18 orë në ditë. Për këtë arsye Berisha ndoshta është i vetmi
udhëheqës politik në Shqipëri e më gjërë, I cili shihet si mit edhe prej
shumë bashkëpunëtorëve të vet.
Por ka patur dhe faktorë të tjerë, të cilët kanë ndikuar në mitizimin e
figurës së kryeministrit shqiptar. Për shqiptarët është enigmë sesi e
gjithë shpura antiberishë e shkëputur prej tij në dhjetëvjetëshin e parë
së tij politike, iu ngjit dhe basjkëpunoi ngushtë me të atij në këto
tetë vite të qeverisjes së demokratëve. Është enigmë sesi kjo shpurë
akuzuesish e kritikuesish më të ashpër e më të rreptë të Berishës u vunë
në mbrojtje të tij, madje me fjalime patetike të pazakonta. Edhe kjo
risi në politikën shqiptare e më gjerë ka shërbyer si shkak për krijimin
e mitit Berisha.
Të gjitha keto, e të tjera fakte të panjohura, kanë krijuar idenë se
Berisha nuk është njeri i zakonshëm, çka do të thotë se ai është i
jashtëzakonshëm. E jashtëzakonshmja është e destinuar të prodhojë mitin
e një perosni ose të bëmave të tij. Që nga antikiteti e deri sot
njerëzit dhe veprat e tyre të shndërruara në mite janë përjetësuar në
poezi e poema, romane artistike e historike, si dhe në forma të tjera të
të bërit art. Arti, letërsia rrit kështu shanset që këta njerëz të
ruajnë vazhdimësinë e të qenit mit i një kohe të caktuar. A do të jetë
Berisha personazh epik e mitik i letërsisë dhe artit shqiptar? Këtë do
ta dëshmojë koha, por për një gjë jam krejt i bindur. Figura e Berishës
si udhëheqës, si politikan, si intelektual, si vizionar me ide të mëdha
për zhvillimin e kombit shqiptar, nuk do të zhvleftësohet nga ndonjë e
dhënë e panjohur, sepse ai u shndërrua në një mit për shumicën e
shqiptarëve për shkak të transparencës së tij, për shkak të lidhjeve të
ngushta e të sinqerta me njerëzit, për shkak se ai është tashmë
interpret dhe realizues i ëndërrave të tyre. Kurdisjet dhe fabrikimet e
opozitës në këto 23 vite e veçmas në tetë vitet e fundit janë e do të
dëshmohen thjesht fantazi e sëmurë e llojit të vet specifik, me
frymëzime e mentalitete bolshevike. Dokumentet, arkivat, faktet nuk do
të shkojnë në ndihmë të atyre kritikëve, të cilët nga dita e parë e
karrierës e deri në ditët e sotme pas dorëheqjes, e akuzojnë Sali
Berishën për autoritarizëm e etatizëm, për të mos përmendur faktin se më
dhjetra e qindra herë e kanë etiketuar edhe si diktator, madje duke e
krahasuar me diktatorin komunist, Hoxha. E gjitha çfarë është thënë e
stërthënë për të do të arkivohet si një shpifje ordinere, por me qëllime
politike për ta bërë doktorin gogolin e shqiptarëve. Në të kundërt ai
është dhe do të mbetet një mit për shimicën e shqiptarëve.
Në këtë kuptim mitizimi i Berishës dhe veprës së tij nuk vjen nga
qëndrimet enigmatike të tij, as nga doza e autoritetit të tij falls, as
nga distanca me njerëzit e thjeshtë. Përkundrazi, miti Berisha ka fituar
terren me përkushtimin e tij të pashoq në shërbim të njeriut e të
kombit, me energjinë e tij të pashtershme për të realizuar ide dhe
projekte gjigande, të paimagjinueshme edhe për vende të zhvilluara e
industrializuara në botë.
