Çelo Hoxha
Kjo është pjesa e dytë e artikullit të djeshëm, me të njëjtin titull. Dje folëm për dy çështje: themelimi i Ballit Kombëtar dhe Marrëveshja e Mukjes, të cilat Kristo Frashëri vazhdon t’i trajtojë sipas versionit zyrtar të historisë së diktaturës komuniste. Atyre që nuk e kanë lexuar pjesën e djeshme, u kujtojmë se ky artikull u referohet kryesisht artikujve të Kristo Frashërit të botuar në “Gazetën shqiptare”, 6-16 tetor 2012, dhe intervistës së tij për gazetën “Shqiptarja.com”, 25 dhe 26 tetor 2012.
Çështja e kolaboracionizmit
Në vitin 1939, Shqipëria u pushtua nga Italia fashiste. Një numër shqiptarësh morën pjesë në administratën shtetërore, duke filluar që nga posti më i ulët deri te kryeministri. Më vonë, një pjesë e tyre u etiketuan kolaboracionistë dhe u dënuan në forma të ndryshme; shumë prej tyre me vdekje. Kolaboracionistë u etiketuan edhe anëtarët e Ballit Kombëtar, të Legalitetit dhe anëtarët e administratës së shtetit shqiptar gjatë pushtimit gjerman. Nuk u përdorën të njëjtat kritere për të gjithë. Shembull: nga dy vetë që kishin qenë nëpunës të postës, njëri dënohej e tjetri përdorej për ta akuzuar, duke dëshmuar “krimet” e tij.
Pjesa më e madhe e administratës “fashiste” ishte administrata e mbretërisë, njerëzit thjesht vazhduan të shkonin në punë. Komunizmi nuk e mori kurrë në konsideratë faktin që pjesa më e madhe e tyre shkoi në punë për të mbajtur familjen. Sejfi Vllamasi ishte një nga nevojtarët me profil të lartë. Lazër Radi deklaroi në gjyq se shkoi në punë, ngaqë ishte mbështetja e vetme e një familjeje të madhe. Kristo Frashërin, i cili i shërbeu me përulje një regjimi më kriminal se fashizmi, pas vitit 1990 nuk e ndëshkoi njeri, kurse ai vazhdon të fajësojë të tjerët për diçka që vetë e ka bërë tre vjet për fashizmin e për gjysmë shekulli për komunizmin.
Arsyet pse administrata vazhdoi punë apo pse u krijua një qeveri pa personazhet e qeverive të pasluftës janë shumë të thjeshta për t’u kuptuar. Enver Hoxha, Kryeministër më 1944, në vitin 1939 ishte askushi. Koçi Xoxe, ministër i Brendshëm pas lufte, dinte vetëm të kallajiste tenxhere. Myslim Peza, zëvendëskryeministër pas luftës, ishte analfabet dhe kriminel; Sejfulla Malëshova nuk ishte fare në Shqipëri deri më 1943. Fashistët nuk e refuzuan bashkëpunimin e atyre që më vonë u bënë eksponentë të FNÇ-së dhe PKSH-së, por ua pranuan në varësi të shkollimit dhe profesionalizmit. Kamber Qafmolla, kryetari i parë i Këshillit të Përgjithshëm të FNÇ, ishte kryekuestor i Tiranës; Omer Nishani, kryetar i KP të FNÇ ishte anëtar i Asamblesë fashiste; Spiro Moisiu ishte pjesë e ushtrisë; Enver Hoxha dhe bashkëshortja e ardhshme e tij punuan si mësues; Bedri Spahiu u bë xhandar; Qemal Stafa, Kristo Frashëri e të tjerë shkuan për studime në Italinë fashiste, se moshën e studimeve kishin. Në listën e kolaboracionistëve mund të futen dhe këta emra komunistësh: Manol Konomi, Frederik Nosi, Gaqo Floqi, Nevzat Haznedari, Myftar Tare, të cilët më vonë ishin njerëzit më aktivë – si gjyqtarë, hetues, prokurorë – në dënimin e “kolaboracionistëve”.
Në etiketimin e kundërshtarëve politikë si kolaboracionistë, komunistët shqiptarë u favorizuan edhe nga politika e britanikëve, të cilët bashkëpunuan me çdo lloj diktatori e krimineli për të arritur qëllimet e tyre. Për britanikët, Stalini e të ngjashmit, të cilët ishin në anën e tyre, ishin aleatë, kurse aleatët e kundërshtarit i etiketuan “kolaboracionistë”. Kjo lloj propagande shkaktoi mijëra viktima të pafajshme në Shqipëri.
Në nivel evropian, kolaboracionisti më i madh gjatë Luftës së Dytë Botërore ishte Stalini, me marrëveshjen që bëri me Hitlerin në gusht 1939, një javë para nisjes së luftës së përgjithshme. Sikur Gjermania të mos kishte marrë garanci se nuk do të sulmohej nga Bashkimi Sovjetik, ajo mund të mos e kishte sulmuar Poloninë në 1 shtator. Evropa u zhyt në luftë nga garancia që Stalini i dha Hitlerit.
Stalini nuk u fut në luftë për të mbrojtur “aleatët”, por sepse u sulmua nga Hitleri. Deri në 22 qershor 1941, Bashkimi Sovjetik kishte bërë vetë pushtime. Një nga vendet që pushtoi, pas marrëveshjes me Hitlerin, ishte Polonia lindore, ku kreu edhe një nga masakrat më të mëdha të Luftës së Dytë Botërore, atë të Katinit (1940). Pas pushtimit të Polonisë, Britania e Madhe dhe Franca i shpallën luftë vetëm Gjermanisë, kurse në fund të luftës, gjithë Poloninë ia dorëzuan Bashkimit Sovjetik. Ku ishte morali i luftës në mbrojtje të Polonisë? Ajo u sakrifikua për të kaluar – me ndihmën e “aleatëve” – nga një pushtim nën një pushtim tjetër.
Kur u futën në luftë, Britania dhe Franca nuk mbrojtën askënd, veç interesave të tyre. Veprimtaria e misioneve “aleate” në Shqipëri u zhvillua sipas të njëjtës logjikë. Pasi mbaruan punë, ata u kthyen shpinën shqiptarëve. Aleatët e përdorën ushtrinë partizane si prezervativ, për të shmangur kontaktin e drejtpërdrejt me armikun.
Pavarësisht se shqiptarët nuk bënë ndonjë luftë kundër italianëve, presioni i vendasve i nxiti ata të bashkonin trojet shqiptare në një shtet të vetëm. Sado i përkohshëm bashkimi, kjo ishte një aspiratë e fuqishme për shqiptarët (pavarësia e Kosovës 65 vjet më vonë vetëm sa e konfirmon fuqinë dhe drejtësinë e kësaj aspirate). Kur erdhën gjermanët në Shqipëri, gjërat shkuan edhe më mirë: shqiptarët ruajtën shtetin etnik dhe ishin të pavarur. Pritja që iu bë gjermanëve më 1944 nuk ishte më antikombëtare se pritja që shqiptarët u ofruan forcave të NATO-s në 1997; të dyja ushtri të huaja ishin. Madje, ushtria e huaj në 1997 erdhi me ftesën e politikanëve shqiptarë, të cilët askush nuk i ka akuzuar ende si kolaboracionistë.
Sa për “aleatët” që vriste Hitleri, shqiptarëve u mjaftonte të tregonin të njëjtën ndjeshmëri që treguan “aleatët” për shqiptarët që u vranë gjatë pushtimit fashist të Shqipërisë. Kaq ishte e mjaftueshme për të qenë të barabartë me ta. Broçkullat e komunistëve për aleancë në mbrojtje të koalicionit etj. janë idiotësira, sepse humanizmi i komunistëve u shfaq i plotë gjatë masakrimit që ata i bënë popullit të tyre kur morën pushtetin.
Megjithatë, Balli Kombëtar nuk i përmbush parametrat e një organizate kolaboracioniste as sipas përkufizimi të komunizmit. Përderisa komunistët u ulën me ballistët dhe bënë Marrëveshjen e Mukjes, pa përmendur kurrfarë kolaboracionizmi të BK me italianët, të gjitha akuzat e mëvonshme ishin false.
Bashkëpunimi me gjermanët është një gënjeshtër edhe më vulgare. PKSH e mori vendimin t’i hapte luftë BK-së në konferencën e Labinotit, 4-8 shtator 1943, disa ditë para se gjermanët të vinin në Shqipëri. Akuzat që bëhen për një dokument të Mid’hat Frashërit, në të cilin ai urdhëronte për pezullimin e luftës kundër gjermanëve, ai e bëri këtë për shkak të luftës vëllavrasëse që kishin hapur komunistët. Bashkëpunimi i çetave të veçanta, si ajo e Aziz Biçakut, më vonë, ishte i detyruar. Ai bashkëpunim nuk ishte më i pamoralshëm se bashkëpunimi që britanikët bënë me sovjetikët, vetëm se rezultoi humbës. Sikur luftën ta kishte fituar Gjermania, Shqipëria do të kishte qenë shtet etnikisht i plotësuar, një vend demokratik dhe ekonomikisht i suksesshëm. Fati i Britanisë së Madhe, i Francës, i Italisë dhe i të gjitha të tjerave, që mund të binin në sundimin nazist, duhet t’u interesonte paraardhësve tanë (e neve kur i gjykojmë sot) aq sa u interesoi “aleatëve” fati i shqiptarëve në 7 prill 1939 dhe nga 28 nëntori 1944 e deri më 8 dhjetor 1990.
Marrëzia e Kristo Frashërit shkon deri aty sa e konsideron gjë të keqe vrasjen e komunistëve nga ballistët, ngaqë e ka qëllim të nxijë edhe anët e mira të veprimtarisë së Ballit. Sikur Balli Kombëtar t’i kishte vrarë të gjithë komunistët, rezultati do të kishte qenë shpëtimi i Shqipërisë nga qindra mijëra vrasje, burgime, internime dhe gjysmë shekulli varfëri, luftë klasash e poshtërim kombëtar.
Komunistët ishin për Shqipërinë po aq të dëmshëm sa edhe Esad Toptani, veçse askush deri tani (përjashto një artikullin tim në revistën “Shenja” dhe gazetën “Standard”) nuk e ka bërë lidhjen e veprimtarisë së tij në Luftën e Parë Botërore me veprimtarinë e komunistëve gjatë Luftës së Dytë.
Në Luftën e Parë Botërore shqiptarët u rreshtuan në anën e Boshtit. Nuk e bënë këtë ngaqë ishin kolaboracionistë ose tradhtarë, por sepse aleatët e natyrshëm të tyre ishin Austro-Hungaria dhe Gjermania. Në fund, shqiptarët u renditën në anën e të mundurve, por nuk humbën asgjë. Shqipëria, një shtet më i dobët se në fund të Luftës së Dytë Botërore, i ruajti kufijtë e 13-ës dhe në 1920 u anëtarësua në Lidhjen e Kombeve. Në Luftën e Parë Botërore kishte një grup shqiptarësh që u rreshtuan me palën fituese. Ata përfaqësoheshin nga Esad pashë Toptani, veprimtaria e të cilit ishte në dëm të interesave kombëtare.
Esad pashë Toptani u kishte premtuar serbëve (e më vonë jugosllavëve) një marrëveshje identike me atë që Enver Hoxha firmosi në vitin 1946 me Beogradin. E organizuar dhe e drejtuar nga jugosllavët, qëllimi i PKSH-së dhe i Luftës Nacional-Çlirimtare ishte përmbushja e marrëveshjes së jugosllavëve me Esad pashë Toptanin.
Komunistët pretendojnë më kot se janë fitues. Në Shqipëri, të gjithë dolën të humbur nga lufta. Udhëheqësit e Ballit u mundën dhe e mbyllën jetën në emigracion, në burgje ose para togës së pushkatimit. Udhëheqësit e komunistëve u zhytën në krim dhe në llumin e historisë. Britanikët, indirekt sponsorët e terrorizimit komunist në Shqipëri, u larguan me 50 franga ari borxh te Abaz Kupi.
Kritikat ndaj Mid’hat Frashërit
Kristo Frashëri shfaq një urrejtje patologjike ndaj Mid’hat Frashërit. Me artikujt dhe intervistat e tij duket sikur ai e ka mision frenimin e procesit të rivlerësimit të kësaj figure shndritëse në historinë e Shqipërisë. Meqenëse për të realizuar sipërmarrjen e tij i mungojnë faktet, atëherë Kristo Frashëri është i detyruar t’i bëjë gjithë interpretimet historike bazuar në gabime të njohura të logjikës. Në fillim po jap disa citime të tij nga intervista në “Shqiptarja.com”, 26 tetor 2012, më pas sqarimet.
Citimi 1: “Çurçilli ka thënë: “Mjerë bota sikur ta fitojë luftën nazizmi. Do të hyjë në një skllavëri të përjetshme. Kush e di se sa kohë do të shkojnë që të shërohet, sepse ai është një kriminel që kërkon të zaptojë botën”.
Citimi 2: “Lufta fitohet me pushkë”.
Citimi 3: “Komunizmi nuk luftohej duke bashkëpunuar me gjermanët, por duke luftuar kundër gjermanëve”.
Citimi 4: “Mid’hat Frashëri… ka përgjegjësinë që e çoi Shqipërinë në diktaturën komuniste”.
Me citimin 1, Kristo Frashëri kërkon të legjitimojë si të drejtë luftën partizane bazuar në gabimin e logjikës që quhet argumenti i autoritetit (argumentum ad verecundiam). Duke përdorur emrin e Çurçillit (autoriteti), ai mundohet që të kriminalizojë çdo mendim ose veprim që nuk përputhet me të. Ai kërkon ta prezantojë luftën kundër Hitlerit si një detyrim absolut të shqiptarëve, madje gjithë botës, sepse kështu mund të akuzohet si tradhtar Mid’hat Frashëri. Organizata që udhëhiqte Mid’hat Frashëri e kufizoi luftën kundër gjermanëve, ngaqë ajo u godit nga mbrapa krahëve prej ushtrisë partizane, megjithatë le të merremi me gabimin logjik të argumentit. Ajo që thotë Çurçilli (nëse e ka thënë) nuk është as fakt, as përkufizim shkencor, ajo është thjesht një deklaratë verbale. Fakt është që luftën e fitoi Çurçilli dhe gjysma e Evropës u zhyt në skllavëri. Fakt është që Shqipëria mbeti në gjysmën e skllavëruar. Fakt është që Shqipëria vuajti më shumë nën pushtetin komunist sesa gjatë pushtimit nazist. Fakt është që çifutët në Shqipëri u trajtuan më keq nga regjimi komunist sesa gjatë pushtimit gjerman të vendit. Bazuar në këto fakte, të gabuar rezultojnë ata që bënë aleancë me aleatët (po e marr të mirëqenë që bënë, për hir të argumentit, por komunistët nuk bënë kurrë marrëveshje me aleatët).
Citimi 2 përdoret nga Kristo Frashëri për të thënë se lufta ishte e vetmja rrugë që mund të zgjidhnin shqiptarët gjatë luftës. Figuracioni i tij është i gabuar. Hitleri luftoi me pushkë, me tanke dhe avionë më modernë se kundërshtarët e tij dhe në fund humbi. Komunistët i kushtojnë rëndësi luftës, sepse ai është momenti kur ata hynë në historinë e Shqipërisë, ngaqë deri atëherë kishin qenë shtresa më e varfër dhe injorante e shoqërisë. Mirëpo, lufta e tyre ishte kriminale, ata u bënë vegël e të huajve, të cilët më vonë e zhytën Shqipërinë në skllavëri gjysmëshekullore. Me luftë Shqipëria nuk mundte dot as Italinë dhe as Gjermaninë. Bota e la të vetmuar Shqipërinë në 1939-ën. Qëndrimi pasiv i shqiptarëve në luftë ishte i justifikuar dhe juridikisht nga statusi asnjanës që fuqitë e mëdha i kishin përcaktuar në Konferencën e Londrës, 1913. Mid’hat Frashëri nuk i qëndroi besnik pasivitetit, por edhe sikur ta kishte bërë këtë, nuk do të kishte bërë asgjë kriminale që ta fajësonte një personazh moralisht i kalbur si Kristo Frashëri.
Citimi 3 nuk ka nevojë për shpjegim të gjatë. Nëse komunistët nuk luftoheshin duke qëlluar kundër tyre, por kundër gjermanëve, atëherë duhet të jetë e vërtetë që policia nuk duhet t’i luftojë kriminelët duke arrestuar ose duke vrarë kriminelët, por duke arrestuar ose duke vrarë kalimtarët e rastit në vendin e ngjarjes.
Citimi 4 është komplet një idiotësi. Gjatë intervistës Kristo Frashëri konfirmon që Mid’hat Frashëri e urrente komunizmin, “dhe me të drejtë e urrente, s’po them se nuk kishte të drejtë” (fjalët në thonjëza janë të K. F.), pastaj vazhdon ta bëjë përgjegjës për vendosjen e diktaturës. Me një citim nga Çurçilli mund të pohojmë se ai e urrente patologjikisht Hitlerin. Kur Gjermania pushtoi Bashkimin Sovjetik, Çurçilli u shpreh: “Nëse Hitleri do të kishte pushtuar Ferrin, unë do të bëja të paktën një deklaratë në mbështetje të Djallit në Dhomën e Komuneve”. Djalli ishte Stalini. Kjo logjikë i shfajëson të gjithë ata shqiptarë që bashkëpunuan me gjermanët kundër komunistëve, sepse thjesht bënë aleancë me Djallin kundër komunistëve, të cilët i urrenin në mënyrë patologjike. Jo vetëm kaq, koha vërtetoi se urrejtja e tyre ishte e justifikuar. Komunizmi rezultoi një regjim kriminal.
Në intervistë, Kristo Frashëri nuk i fajëson komunistët në asnjë rresht për diktaturën. Kjo heshtje e tij e zbret debatin në nivele qesharake. Pyetja që ai meriton t’i bëhet, gjendet në një skeç humoristik: “Po ata që vodhën lopën nuk kishin asnjë faj, zoti Kristo?”
Fajin për këtë lloj gjykimi që shfaq Kristo Frashëri e ka metodologjia marksiste-leniniste, për përdorimin e së cilës ai krenohej në autoreferatin me anë të të cilit kërkoi, herën e parë, gradën e doktorit të shkencave.
Mid’hat Frashëri e urrente komunizmin. Fakti që komunizmi rezultoi në diçka të urryeshme konfirmon largpamësinë e tij. Gjithashtu, kjo bën edhe dallimin mes diturisë, të përfaqësuar nga Mid’hati, dhe injorancës, të përfaqësuar nga komunistët. Mid’hat Frashëri e njihte mirë historinë e Ballkanit dhe nuk e kishte të vështirë ta merrte me mend ç’do të ndodhte në Shqipëri, nëse do ta merrnin pushtetin komunistët shqiptarë të udhëhequr nga jugosllavët. Fakti që koha i dha të drejtë, duhet të na shtyjë të kërkojmë që monumenti i tij të vendoset në qendër të Tiranës, jo të vazhdojmë të hedhim baltë mbi figurën e tij. Studimi i Mid’hat Frashërit “Shqiptarë dhe sllavë” pati një ndikim të madh në favor të shqiptarëve në Konferencën e Paqes pas Luftës së Parë Botërore. Vetëm me atë libër ai është historiani shqiptar i parë i nivelit evropian.
Atë që do të bënin komunistët, ai e kishte parë të realizuar një herë. Esad pashë Toptani bëri aleancë me serbët dhe pretendonte se kishte luftuar në krah të aleatëve, por në fund u vra si veprimtar në dëm të Shqipërisë. Dhe një detaj: Mid’hat Frashëri është i pari autor që ka bërë publike pjesë nga marrëveshja e Esadit me jugosllavët, në artikullin “Chi e que Esat?”, botuar në Paris më 1920. Komunistët zgjodhën të ndiqnin veprën e Esad pashë Toptanit.
Komunistët pretenduan se luftuan në krahun e aleatëve, pastaj, kur erdhën në pushtet, bënë marrëveshje me Jugosllavinë, e cila e ktheu Shqipërinë në republikë të shtatë të federatës sllave. Shefqet Vërlaci dhe “kolaboracionistët” e tjerë nuk bënë asgjë më shumë me italianët në 1939-ën.
Ajo që Kristo Frashëri e quan urrejtje patologjike të Mid’hat Frashërit është njëra anë e medaljes. Ana tjetër e saj është dashuria e tij për Shqipërinë. I lindur në Janinë, ishte e natyrshme që dashuria e tij të ishte për Shqipërinë etnike. Kristo Frashëri ka lindur në Turqi, ku ka jetuar deri në moshën 7-vjeçare, kështu që ai nuk ka asnjë mundësi ta kuptojë dashurinë “patologjike” të të tjerëve për atdheun, sepse kujtimet e fëmijërisë, oazin më të lumtur të kujtesës, e ka të mbushur me imazhe të një vendi tjetër. Ai ka ardhur në Shqipëri pas traktatit të Lozanës për shkëmbimin e popullsive mes Turqisë dhe Greqisë. Ndoshta ai ka ardhur në Shqipëri për t’u strehuar si një ortodoks, jo si Mid’hat Frashëri, që erdhi se ndihej shqiptar.
Çështja e origjinës së komunizmit në Shqipëri
Në vitin 2006, Kristo Frashëri botoi librin “Historia e lëvizjes së majtë në Shqipëri dhe e themelimit të PKSH-së, 1878-1941”, me të cilën është përpjekur ta integrojë veprimtarinë e PKSH-së si një zhvillim të natyrshëm në historinë e Shqipërisë dhe jo si kancer i futur në gjakun e saj nga jugosllavët. Ai kritikon si “panegjiristët e dikurshëm”, “të cilët për dekada me radhë kanë propaganduar se PKSH-në e themeluan komunistët shqiptarë të udhëhequr nga Enver Hoxha”, ashtu edhe “kundërshtarët e saj, të cilët nuk u njohin asnjë meritë komunistëve shqiptarë, por ngulin këmbë që PKSH-në e formoi Partia Komuniste e Jugosllavisë”. Ai vetë hiqet sikur nuk ka qenë pjesë e “panegjirikëve të dikurshëm”.
Nga njëra anë Kristo Frashëri kritikon punën e Institutit të Studimeve Marksiste-Leniniste dhe nga ana tjetër vazhdon punën e tij të lënë në mes për shkak të rënies së regjimit komunist. Instituti shkroi një histori që e konsideronte krijimin e PKSH-së si meritë të Enver Hoxhës; Kristo Frashëri ka shkruar një histori që e paraqet krijimin e Shqipërisë si meritë të të majtëve. “E majta”, e përdorur prej tij, është një eufemizëm për “komunistët”.
Kristo Frashëri shkon deri aty sa konsideron përfaqësues të së majtës Sami Frashërin. Sipas tij, rilindësi shqiptar kishte “një konsideratë të madhe për idetë socialiste”. Ai i referohet për këtë një artikulli të Sami Frashërit, duke shkëputur prej tij disa citime që në tekst nuk kanë rolin që u jep Kristo Frashëri. Artikulli i Sami Frashërit, i botuar i plotë në fund të librit “Historia e të majtës…”, është një lloj shpjegimi për konceptet socializëm dhe pronë e përbashkët. Ajo që mund të thuhet për bindjet e autorit, duke e bazuar në këtë artikull, është se ai tregohet tolerant për diskutimin e ideve socialiste, por jo se është pro tyre. Me logjikën e Kristo Frashërit, të gjithë shqiptarët janë komunistë, sepse ata tolerojnë ekzistencën e partive komuniste dhe diskutimin e ideve të tyre. Sami Frashëri ka shkruar një traktat politik për Shqipërinë, “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e çdo të bëhet”, dhe në të s’ka asnjë rresht socializmi. Madje, aty ka tregues për një formim konservator (d.m.th. të djathtë) të tij, për sa i përket rolit të qeverisë në jetën e qytetarëve: “M’i lumtur i vëndevet në botët ësht’ ay tek ndjehetë fort pak dor’ e qeverisë. Sa të mundetë, qeverija të mos ketë të bënjë drejt për drejt me vëndeset (organet lokale)” (kapitulli: Katundaritë). Në fakt, Sami Frashëri mund të konsiderohet më shumë një mendimtar parademokratik, në traktatin e tij nuk flitet fare për partitë politike.
Me sa duket, Sami Frashëri është keqkuptuar dhe ai u detyrua të shkruante një artikull të dytë, të cilin Kristo Frashëri e ka ribotuar të plotë, ku bën të qartë pozicionin e tij kundër ideve socialiste. Me Sami Frashërin në këtë rast ka ndodhur pak a shumë ajo që ndodhi me Branko Merxhanin në vitet ‘30. Është i njohur artikulli i tij “Pse nuk jam marksist”, por pak i dinë shkaqet pse u shkrua ai artikull. Rrethanat janë këto: nga shërbimi i fshehtë i mbretit, Branko Merxhani dyshohej si komunist dhe emri i tij i pari në listën e komunistëve të Tiranës (Standard, 14 qershor 2012). Ka shumë mundësi që ai e ka shkruar artikullin e falshëm, pasi i është bërë i njohur në njëfarë mënyre mendimi i shërbimit sekret.
Në rastin e Sami Frashërit nuk kemi informacion shtesë, veç dy artikujve. Në rastin e Branko Merxhanit kemi gjithë jetën e tij: ai u largua nga Shqipëria dhe nuk u kthye më kurrë, pavarësisht se në pushtet erdhën komunistët e pavarësisht se shërbimi sekret i mbretërisë e llogariste për komunist.
Kristo Frashëri shkon deri aty në marrëzinë e tij, sa përgojon si socialist edhe Faik Konicën, i cili ka një veprimtari të qartë antikomuniste.
Historianët që i kërkojnë rrënjët e të majtës në Shqipëri më tej se Haxhi Qamili, thjesht bëhen qesharakë.
Çështja e profesionalizmit të Kristo Frashërit
Kristo Frashëri meriton pak biografi që të kuptohet qartë personaliteti dhe formimi i tij. Ai ka lindur në Turqi në 1920, familja e tij erdhi në Shqipëri në 1927. Deri në 1942 ishte student në Italinë e Duçes, në Fakultetin Ekonomik. Në tri vitet e para të pushtimit fashist, ka prova të mjaftueshme që ai jo vetëm nuk e ka kundërshtuar atë, por madje është munduar të përfitonte prej pushtimit, duke shkuar për studime në Itali. Fashistët e arrestuan, kur kuptuan se ai ishte komunist. Nëse fashizmi pati ndonjë anë të mirë, kjo ishte lufta kundër komunizmit.
Pas luftës, Kristo Frashëri pretendon se iu mohua e drejta e vazhdimit të studimeve të larta. Në 1945, Kristo Frashëri ishte dëshmitar në Gjyqin Special. Në një artikull (“Standard”, 22 shkurt 2012), ai pranoi që kishte qenë në listën e dëshmitarëve, por, gjithnjë sipas tij, nuk shkoi sepse “ndodhej në Shkodër në radhët e Ushtrisë Nacional-Çlirimtare dhe nuk siguroi dot lejen për t’u paraqitur para trupit gjykues në Tiranë”. Ai mbrohet se nuk ka dëshmi të tij në dosjen e Gjyqit Special, por mungesa e dëshmisë nuk është provë. Anastas Plasari, një shërbëtor i fashizmit dhe komunizmit, ishte një dëshmitar tjetër i thirrur nga Gjyqi, i cili nuk shkoi. Ai dërgoi një dëshmi të shkruar, e cila nuk ndodhet në dosje, por një pjesë e saj është cituar nga prokurori në seancën e Terenc Toçit. Arben Puto (ai që më vonë u bë historian) nuk rezulton i thirrur dëshmitar në Gjyqin Special, por ekziston një deklaratë e tij që dëshmon kundër disa të pandehurve. Kjo dëshmi nuk është gjetur në dosjen e gjyqit, por diku tjetër. Arben Puto nuk e ka mohuar këtë dëshmi. Shkrimi, në fakt, vërtetohet që është i tij edhe nëpërmjet dokumentesh të tjera. Nuk është çudi që dëshmia e Kristo Frashërit të jetë hequr më vonë, e Kristo Frashëri ka punuar goxha kohë në arkiva. Megjithatë, edhe nëse dëshmia e tij nuk është hequr nga arkivat, por mungon, sepse ai nuk ka shkuar të dëshmojë për shkak të arsyes që jep, veprimtaria e tij ka qenë edhe më kriminale, sepse dihet që ushtria në Shkodër vriste, burgoste dhe internonte banorët e zonës. Për këto krime botova një seri artikujsh vitin e kaluar, shkurt-mars, në gazetën “Standard”.
Biografia e Kristo Frashërit ka shumë kundërthënie. Në një variant thuhet se iu mohua e drejta të vazhdonte studimet e larta, por u lejua të regjistrohej në Institutin e Lartë Pedagogjik, 1951, në degën e Historisë në kursin e mbrëmjes. Kristo Frashëri nuk ekziston në amzën e Institutit për vitet 1951-55. Në dokumentet e Institutit s’ka gjurmë që ka pasur edhe kurse të mbrëmjes, por edhe nëse ka pasur, merret me mend sa serioze ka qenë. Në 1952, kur ai pretendon se ishte ende në vitin e parë të Institutit (vitit shkollor 1951-52), Kristo Frashëri u “inkuadrua”, sipas një varianti të biografisë tij, si punonjës shkencor në Institutin e Shkencave. Pra, ai është punësuar si shkencëtar, ende pa mbaruar qoftë edhe një kualifikim fillestar profesional.
Në një variant tjetër biografie, e shkruar me rastin e mbrojtjes së doktoraturës, Kristo Frashëri rezulton se ka mbaruar studimet e larta në vitin 1955, në Fakultetin e Historisë në Institutin e Lartë Pedagogjik. Ky variant gjendet edhe në biografinë e Kristo Frashërit në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar, vëllimi i parë. Në po atë Fjalor, vëllimi dy, faqe 1028, zëri për Institutin është në këtë formë: “Instituti i Lartë Pedagogjik dyvjeçar”. Pra, në një institut dyvjeçar nuk studiohet për katër vjet, nëse një klasë nuk bëhet për dy vjet.
Në biografitë e Kristo Frashërit thuhet se “ka dhënë një ndihmesë të shquar në veprimtarinë e tij 40-vjeçare kërkimore shkencore”, ose “kam dhënë leksione për 34 vite”, ose “jam autor i më tepër se 90 punimeve shkencore”, por doktoraturën, dëshmi e kualifikimit profesional më të lartë, ai e ka marrë (për herë të parë) në 24 prill 1990, në moshën 69-vjeçare, pasi kishte dalë në pension. Marrja e doktoraturës në moshën e pensionit është e ngjashme me kualifikimet e një shoferi që gjithë jetën i jep i makinës pa e marrë patentën.
Njëri nga oponentët e doktoraturës së Kristo Frashërit, nga tre gjithsej, ishte një nga informatorët e Gjyqit Special, Arben Puto.
Më paradoksalja është kjo: në 12 shkurt 1994, Kristo Frashëri i bëri kërkesë Fakultetit të Historisë dhe të Filologjisë “për të riafirmuar gradën shkencore Doktor i Shkencave që më është dhënë nga Komisioni i Lartë i atestimit në vitin 1990 si dhe titullin shkencor Profesor, që më është akorduar nga po ai komision në vitin 1991, me lutje që pasi ta shqyrtoni, ta përcillni më lart, në Komisionin Qendror të Atestimit, për miratim”.
Në 10 janar 1995, Kristo Frashëri kishte sërish titullin “Profesor”, nga Fakulteti i Historisë, i firmosur nga dekania Valentina Duka. Në përmbajtjen e vendimit thuhet se Kristo Frashëri “është diplomuar për histori dhe gjeografi nga Instituti i Lartë Pedagogjik Tiranë më 1952”. Dega Histori dhe Gjeografi nuk ka ekzistuar në Institutin e Lartë Pedagogjik 2-vjeçar. Historia ishte degë më vete, kurse Gjeografia ishte bashkë me Biologjinë.
Në dosjen e doktoraturës së Kristo Frashërit gjendet edhe një recensë e Luan Omarit, i cili njihet që ka mbaruar për drejtësi në Beograd, dhe jo histori. Ajo mban datën 13 korrik 1990 dhe këtë paragraf përmbyllës: “Për të gjitha këto mendoj se shoku Kristo Frashëri me punimin e paraqitur meriton plotësisht gradën e “Doktorit të Shkencave”, gradë të cilën do të kishte mundur ta mbronte, sipas mendimit tim, edhe me punime të tij të mëparshme”.
Punimi i doktoraturës ishte “Lidhja shqiptare e Prizrenit dhe lufta e saj për mbrojtjen e tërësisë së trojeve shqiptare”.
Ja një fragment i autoreferatit të Kristo Frashërit për kërkimin e gradës “Doktor i Shkencave”: “Studimi i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit është bërë në bazë të metodologjisë marksiste-leniniste, duke u mbështetur në vlerësimet që klasikët e socializmit shkencor, Marksi, Engelsi, Lenini dhe Stalini, kanë dhënë mbi krizën lindore të viteve ‘70 të shekullit të kaluar dhe në mënyrë të veçantë në vlerësimet e çmuara që ka dhënë shoku Enver Hoxha dhe shoku Ramiz Alia mbi Rilindjen Kombëtare Shqiptare në përgjithësi dhe mbi Lidhjen Shqiptare të Prizrenit në veçanti.
Nga veprat e klasikëve të marksizëm-leninizmit, ndihmë të veçantë kanë dhënë punimet e K. Marksit dhe F. Engelsit “Në lidhje me çështjen lindore”, “Kombësitë në Turqi”, “Ç’do të bëhet me Turqinë evropiane”, “Ngatërresat ruso-turke” etj., në të cilat ata kanë analizuar karakterin e ngjarjeve ndërkombëtare dhe ballkanike, në vorbullën e të cilave u përfshi edhe Shqipëria në vitet ‘70 të shekullit të kaluar. Po ashtu ndihmë na kanë dhënë edhe veprat e V. I. Leninit “Mbi të drejtën e kombeve për vetëvendosje” dhe të J. V. Stalinit “Marksizmi dhe çështja nacionale”.
Ndër shkrimet e shumta që dolën nga pena e shokut Enver Hoxha do të theksojmë rëndësinë e veçantë që kanë për studimin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit fjalimet “Populli ynë ka trashëguar një kulturë të madhe me tradita përparimtare” (1961), “Për revolucionarizimin e mëtejshëm të shkollës sonë” (1968), “Të ngrihen në një shkallë më të lartë shkencat që studiojnë historinë, gjuhën dhe kulturën tonë kombëtare” 1983 dhe posaçërisht shënimet “Disa mendime për rilindësit” që mbajti më 1978 me rastin e njëqind vjetorit të themelimit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Nga shkrimet e shokut Ramiz Alia vlerë të veçantë ka sidomos fjala e tij mbi LSHP mbajtur në 1978”.
Nipi i Enver Hoxhës, Luan Omari, shkruan pothuajse të njëjtën gjë për metodologjinë e përdorur nga Kristo Frashëri: “Në bazë të metodologjisë marksiste-leniniste autori e ka trajtuar historinë e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në dy aspektet themelore të veprimtarisë së saj…”
Shumica e fakteve të përmendura në këtë pjesë të artikullit, në lidhje me kualifikimet e Kristo Frashërit, gjenden në AQSH: F. 800, V. 1965, D. 383, Fl. 1-250. Nëse Kristo Frashëri i vë në dyshim, mund t’i bëj një album me faksimilet e tyre.
Mbyllje
Nga ky artikull nuk pres që Presidenti i Republikës t’i kërkojë Kristo Frashërit të rikthejë titullin “Nderi i Kombit”. Nuk pres as që këshillat bashkiakë të Tiranës, Fierit dhe Peshkopisë t’i heqin titullin “Qytetar Nderi”. Nuk pres as që Ministria e Arsimit të pastrojë tekstet e shkollës nga fotot e tij. Nuk pres as që Akademia e Shkencave t’i heqë titullin “Akademik”. Nuk pres që prokuroria ta marrë Kristo Frashërin në pyetje në lidhje me deklaratën e pavarësisë ose që ta padisë për fshehje të krimit. Dhe as që më shkon në mendje se mediat (përveç gazetës “Standard”) do të fillojnë ta trajtojnë Kristo Frashërin si një falsifikator të historisë.
Megjithatë, unë s’kam dyshime cili është fundi i kësaj marrëzie kolektive që nderon me madhështi një personazh kaq vulgar sa Kristo Frashëri. Kjo që kemi para syve, është faza e parë e një historie të përsëritur. Ka pasur një kohë në Shqipëri, jo shumë larg nga e sotmja, kur titujt e nderit hidheshin si oriz dasme mbi kostumin kriminal të Enver Hoxhës, Koçi Xoxes, Miladin Popoviçit e shumë të tjerëve. Enver Hoxha ishte shpallur dy herë “Hero i Popullit”. Megjithatë, ja ku jemi, të gjithë kanë përfunduar, së bashku me titujt që merrnin e institucionet që ua jepnin, në koshin e plehrave të historisë.
