Bashkim Kuçuku “Kur Ali Podrimjen ndanim përjetimet e Çamërisë dhe Kosovës”

0
170

Intervistoi: Enkeleda Peti

Bashkim Kuçuku është studiues i letërsisë, por së fundi e ndeshim me një nga problemet më të errëta të historisë shqiptare, siç është çështja çame. Ai është çam, rritur me kujtime se si çamët u dëbuan nga tokat e tyre. Me kujtimet, dramat e me tragjeditë që ka dëgjuar profesor Kuçuku thotë se ka kaluar jetën. Është një lloj përjetimi ky në natyrën e tij, por që tregon se nuk është rastësi botimi prej tij i librit “Kombi gjen vetveten. Çamëria dhe Kosova”. Para pak ditësh në mjediset e Muzeut Historik Kombëtar u promovua  libri, botimet “Toena”, dhe është rreth 650 faqe. Në libër trajtohen gjerësisht tema të mbështetur mbi dokumente të burimeve të ndryshme për çështje të tilla si Çamëria dhe e drejta e çamëve, Kosova e pavarur, kombi, identiteti shqiptar, ruajtja dhe rreziqet zhbërëse të tyre, ekspasioni shovinist grek nëpërmjet fantazmës së “Vorioepirit”, lëshimet Kundërkushtetuese të qeverive shqiptare, mundësitë e bashkimit të shqiptarëve në një shtet, integrimi në Europë, një tërësi problemesh qeniesore, ekzistenciale.

Në këtë libër profesor Kuçuku bën një analizë të çështjes Kombëtare, dhe asaj Çame në veçanti.  Analizën e tij Kuçuku e mbështet mbi mjaft dokumenta nga Arkivi Qendror i Shtetit, i Kryeministrit, i Ministrisë së Jashtme në Tiranë, OKB, KSBE. Materiale nga “Gazeta Zyrtare e lidhjes së Kombeve”, Departamenti i shtetit Amerikan, Parlamentit Europian, Akademisë Ushtarake Britanike, Ministrisë së Jashtme të Turqisë, Greqisë etj.  Por përveç dokumenteve në librin “Kombi gjen vetveten. Çamëria dhe Kosova”, gjenden edhe intervista te përsonazheve të njohur si: Ibrahim Rugova, Sali Berisha, Ismail Kadare, Fatoj Nano, Sabri Godo, Abdi Baleta dhe Ali Aliu. Gjatë promovimit të librit u bë edhe një diskutim nga Prof. Pëllumb Xhufi,  Abdi Balet, Enver Kushi etj. Gjatë diskutimit të tij profesor Xhufi e konsideroi si risi faktin që profesor Kuçuku në librin e tij nuk e trajton çështjen çame si çështje të veçantë por si pjesë të çështjes kombëtare. Gjithashtu ai e cilësoi çështjen Çame si “ndërgjegjia e pisët e politikës shqiptare”.

Ai kujton një episod të kohës së komunizmit kur një gazetar i TVSH e pyet sesi luftuan grekët përkrah shqiptarëve kundër Turqve në 1912. Dhe përgjigjia e profesorit ishte se grekët nuk kanë luftuar përkrah shqiptarëve por kundër tyre bëri që të dështojë emisioni i gazetarit. Ndërsa diplomati Abdi Baleta tha në diskutimin e tij, se duhet t’i jepet fund trajtimit të çështjes çame si një çështje pronash.

 

Profesor, më shumë se 20 vite punë për të sjellë këtë libër, cila është risia që ju sillni në këtë botim themelor për çështjen Çame?

Uroj që të jetë një risi siç thanë miqtë edhe kolegët e mi, por unë do të thosha që është një përpjekje për të parë çështjen shqiptare, çështjen kombëtare në tërësi duke u nisur nga problemi më i vështirë, më i ndërlikuar nga ç’do pikëpamje siç është problem i Çamërisë. Deri para 22 vjetësh, për gati gjysëm shekulli nuk flitej fare për këtë problem. Domethënë një problem i rimarrë, i ringjallur që ka dashur shumë përpjekje të bashkësisë së Çamëve për ta rindërtuar vizionin e Çamërisë para vetes, para gjithë shqiptarëve. Unë do të thosha që duke e ndjekur problemin që nga viti 1991, që kur është shfaqur pluralizmi që u krijua mundësia për të fol, duke bërë  shkrimet aty është një pjesë e historisë dhe unë kam patur si pikësynim që  ta përcjell me këto shkrime gjendjen ose evolucionin e problemit të Çamërisë qoftë në botën shqiptare, qoftë edhe në forumet ndërkombëtare kur është patur mundësia të trajtohet. Qoftë me pozitivitetin, me pranimet kur ata janë bërë, qoftë edhe me mohimet ose denigrimet që kanë dashur të bëjnë sidomos qarqet e politikës greke, të cilin rrallë e kanë pranuar që ekziston si problem, por janë përpjekur gjithmonë që ta denigrojnë që të nxjerrin fajtor Çamët, që janë viktima gati 80-vjeçare të një genocidi që është bërë .

Ju thatë që përpara ishte e ndaluar të flitej për këtë problem, po tani,  në 20 vitet e fundit, a mendoni se është bërë aq sa duhet për çështjen Çame dhe ku qëndron ngërçi?

Këtu mund të shikojmë si është trajtuar cështja Çame, në rradhë të parë si është ringjallur tek Çamët, të cilët si të thuash e kanë një qëllim jetik.  Çamët edhe pse kanë 3 breza që janë vendosur në Shqipëri dhe si të thuash jetojnë mirë dhe janë rregulluar mirë, prap ata qëllimin e jetës e kanë kthimin në Çamëri, kjo është një e drejtë njerëzore, kjo është shumë e kuptueshme dhe është shumë e natyrshme. Së dyti, çfarë është ndërtuar në vizionin e shqiptarëve dhe kjo ka rëndësi. Të gjithë shqiptarët kudo qofshin, por sidomos kosovarët pasi këta të fundit e kanë kuptuar më mire,  se vetë kanë jetuar në ata kushte, kanë shkruar, kanë folur, duke përmendur këtu që nga i ndjeri Ibrahim Rugova që në libër është  intervistuar, Ali Aliu që ka qenë një  intelektual Akademik, Ali Podrimja etj., janë shumë. Pra, ka një përkrahje të jashtëzakonshme nga të gjithë shqiptarët për problemin Çam.

 

Po klasa politike?

Këtu fillon problemi klasa politike në Shqipëri ka qëndrime të lëkundura, të luhatura. Desha t’ju kujtoj, që nga 1947, kur u shpërbë Komiteti Antifashist Çam dhe dilte gazeta “Çamëri” në Shqipëri, pas asaj jo vetëm nuk është fol zyrtarisht nga shtetit shqiptar, por edhe të bisedoje intimisht për çështjen Çame mund të akuzoheshe për propagandë kundërkushtetuese dhe janë dënuar jo pak njerëz. Në vitet 90, deri nga ‘94- ‘95 –sa qeveritë shqiptare e ngritën edhe në forumet ndërkombëtare, madje ka qenë kryeministër Aleksandër Meksi, në maj të 92-shit, kur erdhi për vizitë zyrtare Kryeministri i Greqisë Micotaqis, që e ka ngritur. Atëherë u ngrit në të gjitha nivelet, që nga Presidenti Sali Berisha, Kryeministri Meksi – ky i fundit e ngriti edhe në bisedimet e hapura në konferencën e shtypit që dha me Micotaqin. Atje u bë nga ana e Micotacit një skandal diplomatik, sepse ai tha që Çamët janë zbuar si bashkëpunëtorë të Fashizmit dhe të Nazizmit. Domethënë edhe fëmijët, edhe pleqtë, të gjithë ishin fajtorë. Iu kundërvu Meksi me argumente diplomatike, juridike që nuk kanë qenë bashkëpunëtorë. Pastaj filloi të trajtohet pak edhe kur ishtë ministër i jashtëm, Presidenti që është sot. E ka pranuar Papuliasi si problem.

 

Po pas ’95-ës?

Pas 95-sës do të shikojmë që politika hesht, i bën bisht dhe është përpjekur që ta fusë në kanalet e një traktati të miqësisë shqiptaro-greke, ku problemi Çam përfshihet tek problem i pronave, që është një interpretim dhe trajtim i papranueshëm për Çamët. Sepse nuk është problem pronash, është problem i rikthimit në Çamëri të këtyre njerëzve. Çështja e Çamërisë zgjidhet me argumente politike juridike diplomatike, zgjidhet jo në tribuna fjalimesh por me bashkëbisedime me qeveritarët grekë dhe me diplomacinë botërore. Sot për sot unë e quaj të braktisur pas 1995 e këtej. Madje dua t’ju kujtoj që në 2004 është mbajtur një qëndrim shumë negativ i kuvendit të Shqipërisë. Pas shumë përpjekjes u pregatit rezoluta për çështjen Çame. Grupi i deputetëve, socialistët dhe demokratët e kishin firmosur.  Por çuditërisht kur, ne, vajtëm për ta ndjekur miratimin e saj, dolën na thanë që nuk do diskutohet. E hoqën nga programi, nuk u diskutua sigurisht. Sot e kësaj dite nuk është miratuar.

 

A keni një mendim, të cilit i referoheni dhe në librin tuaj se si duhet të  ishte zgjidhja që duhet të marrë çështja kombëtare ne tërësi?

Meqenëse jemi tek çështja çame, kjo cështje në radhëë të parë veç mbështejtes dhe punës që bën bashkësia çame me partinë që ka, me organizatën, me insitutet, me institucionet dhe kontributetet ekonomike dhe të fushës diplomatike që ka patur iniciativa të rëndësishme edhe nga jashtë shqipërisë. Në radhë të parë është detyra e shtetit shqiptar, e kuvendit që projekton politikën e partive, veçanërisht institucioneve shtetëtore, ministrisë së jashtme. Dhe pa bashkëpunimin ose mirëkuptimin apo debatin me qeverinë greke nuk mund të zgjidhet. Bota ka probleme shumë të ndërlikuara, por problemi Çam, që për çamët është shumë i rëndësishëm, është një problem plotësisht i zgjidhshëm brenda të gjitha normave. Në mënyrë paqësore, të kulturuar dhe diplomatike. Në radhë të parë është detyra e shtetit dhe politikës shqiptare, që për mendimin tim i është shmangur.

 

Çështja çame u konsiderua si “ndërgjegjia e pisët e politikës shqiptare”, sa dakord jeni?

Kështu u tha në konferencë, unë pajtohem që vërtetë është një pjesë e errët për pjesën më të madhe të poltikanëve, është pjesë e errët. Nuk po e cilësoj e pisët, sespe dhe ashtu mund të jetë por eshtë e errët, sepse kur nuk qartësohet qëndrimi që kanë ndaj çështjeje do të thotë se janë të turbullt, ose janë të errët ose ne na lënë në errësirë nuk na lënë të jemi të qartë.

 

Çfarë ju nxiti të shkruani një libër të tillë ?

 Arsyet janë të shumta, janë të llojeve të ndryshme, në radhë të parë janë arsye psikologjike dhe emocionale, unë jam nga Konispoli, dmth është si të thuash fshati apo qyteti i fundit brenda shtetit shqiptar. Etnografikisht është Çamëri, por jo Çamëria që ka mbetur jashtë shtetit, por Çamëri si të thuash që ka mbetur brenda shtetit, janë nja 7 fshatra. E natyrisht si Çam që jam por edhe sepse jam rritur me kujtime, se Camët në Konispol kaluan kur i dëboi shteti grek. Jam rritur me kujtimet, me dramat me tragjeditë që kam dëgjuar gjatë gjithë jetës për ta. Kjo ishte një arsye, sepse jam pjesë e asaj bashkësie, e kam përjetuar, sepse se kam jetuar, se isha moshë tjetër. Arsyeja e dytë është se për këtë problem që njerëzit vazhdonin ta jetonin, për gati 50 vjet nuk u shkruajt, ishte si të thuash një bllokim psikologjik, një padrejtësi që mund të kishe në vetvete sepse nuk mund të shpreheshe. Pastaj si një intelektual është pjesë e çështjes kombëtare natyrisht.  Si intelektual shqetësohem si shumë të tjerë për fatin e shqipëtarëve kudoqofshin që të jenë bashkë, të kenë një shtet të përbashkët.

 

Në cilat të dhëna jeni mbështetur për realizimin e këtij libri ?

Unë kam bërë një ndërthurje të dokumenteve aty qëllimisht. Dokumentet janë përzgjedhur deri në vitit ’90-të. Janë zgjedhur ata dokumente që mund të kenë qenë të botuara në libra por edhe dokumente të ministrive që kur është krijuar shteti shqiptar, para viteve 40 problemi Çam ishte problem në lidhjen e Kombeve, është ngritur nga ambasadorë të ndryshëm të Shqipërisë përfshirë edhe Fan Nolin, në një debat me Ministrin e Jashtëm Grek. Unë nga këto kam zgjedhur pak për të ndjekur lexuesin në atë mundësinë që kur u vendos kufiri, kur u shpall pavarësia, Çamëria ishte e pushtuar dhe deri në vitet ‘40 në rrugë diplomatike. Kam zgjedhur dokumente të ndryshëm të njohur ose fare pak të njohur, të botuar por të panjohur. Më të rëndësishme mendoj se janë dokumentet pas viteve 1990. Duke qenë se punoja në gazetën “Çamëria” dhe atëhere aktivizohesha edhe në “Republika”, pata rastin të kem në dorë shumë dokumenta. Miq dhe gazetarë më kanë ndihmuar për to duke përfshirë edhe mendime ose probleme të ngritur si përshembull nga ambasadori amerikan përpara ambasadorit grek në Tiranë Rajerson, reagimin që ka bërë qeveria greke protestat përse Rajerson ka ngritur problemin Çam. Libri përfshin edhe dokumente kur është ngritur problem Çam në KSBE në Moskë, kur ishte delegacioni qeveritar,  edhe ishte ministri i jashtëm Muhamed Kapllani në 1991. Aty ishin edhe dy përfaqësues të shoqërisë Çamëria, Abaz Bojaka, kryetar, për fat isha edhe unë. Aty është ngritur në seancën plenare, ka patur replika me përfaqësuesit grekë, është ngritur dhe në OKB, e ka ngritur shefqet Sereqi.  Janë zgjedhur këto dokumente, madje dhe dokumente të Shtetit Amerikan që ata i publikojnë çfarë vendimesh kanë marrë në lidhje me Çamërinë. Për të krijuar një kronologji tani si e ka pritur diplomacia botërore duke përfshirë diplomacinë greke, reagimet e ndryshme për problem Çam. Ky është qëllimi derisa u shtrua në Parlamentin Europian, duke qenë prezente një një dërgatë e partisë Çame, PDI  duke u bërë e njohur botërisht dhe drejtuar Greqisë që të pranojë që Çamët të paktën të vizitojnë Çamërinë dhe të hyjnë lirshëm.

 

Dimë që keni pasur një miqësi të ngushtë me poetin e Kosovar Ali Podrimja. Ai poezitë dhe jetën e tij ja ka dedikuar Kosovës. Sa ka ndikuar ai tek ju ?

Po, 1/3 e librit është për Kosovën, unë në radhë të parë atë e kam shkruar si çështje kombëtare, që e kam ndjerë gjithë jetën, që në adoleshencë mungesën e Kosovës, tragjedinë e Kosovës. I ndjeri miku Ali Podrimja më ka sjellë shumë libra që unë atje i citoj, si të thuash gjithë bibliotekën që ishte botuar më përpara në Kosovë, dhe është botuar këto 20 vjet ai m’i sillte, m’i përzgjidhte dhe kam një bibliotekë shumë të pasur. Kjo është meritë e Aliut. Fatkeqësisht nuk arriti që ai ta shihte, por si shenjë mirënjohje dhe miqësie, pjesën që i takon Kosovës, unë ia kushtoj kujtimit të mikut dhe poetit Ali Podrimja. E ka edhe të shkruar atje që i kushtohet kujtimit dhe miqësisë së Ali Podrimes.

 

Gjithmonë kur mbaron së shkruari një libër, sidomos të kësaj natyre, pyetja është sa shpresoni se do të ketë ndikim libri mbi këto çështje?

Çdo autor kur bën një libër të tillë shpreson që do të ketë, edhe kur nuk ka.  Unë besoj se auditori i sotshëm, prania e kolegëve, miqve dhe nga të dhënat që kam patur ka ngjallur një interesim ndofta më tepër nga ç’mendoja unë dhe që s’është merita e librit, por them që është merita e problemit ndaj të cilit të gjithë shqiptarët kudo që janë, janë shumë të ndjeshëm.

 

Nga kritika letrare në një libër historik, ç’është ky kapërcim?         

Është pjesë e individualitetit tim. Gjithomë e kam përjetuar edhe pse nuk jam historiograf    çështjen kombëtare. Gjithmonë që në rini të hershme e deri sot e ndjek, lexoj shumë histori  dhe e kam ndjekur. Është si të thuash detyrim, e quaj detyrim moral. Çdo shqiptar duhet t’i shërbejë çështjes së identitetit të vet sepse është identiteti i tij, kështu e mendoj unë.

 

Web Agency, Digital Agency, Web Development Agency