Njeriu që donte sojin e vet

0
249

Virginia Woolf

Tregimi/ Agresive, e zhytur në thellësitë më të errëta të psikës njerëzore në raportet konfuze që krijohen mes arsyes dhe ndjesive, shkrimtarja angleze Virginia Woolf, në shqip përkthyer nga Elvana Zaimi me tregimet “Njolla në mur”. Woolf renditet ndër autoret moderne për sfidën me lexuesit për ta mbajtur gjallë në proceset mendore deri në atë që studiuesit e quajnë si qëllim. Më poshtë botojmë një prej tregimeve “Njeriu që donte sojin e vet”

Atë pasdite, në nxitim e sipër përmes Dins Jardit, Priket Elisi ndeshi Riçard Dallouejin, a më saktë, ndërsa ata po ecnin, vështrimi anësor i hedhur vjedhurazi mbi tjetrin, poshtë kapelës, mbi shpatulla, u zgjerua dhe u njoh sakaq; kishin njëzet vjet pa u parë. Kishin bërë shkollën bashkë. Si ia çonte Elisi? Po me lokalin? Sigurisht, sigurisht – e kishte ndjekur këtë çështje nëpër gazeta. Por aty nuk mund të flisnin dot. A mund të vinte për vizitë në mbrëmje? (Ata jetonin në vendin e përhershëm – mu atje prapa). Do vinin edhe një a dy të ftuar të tjerë. Ndoshta Xhojnsoni. “Ç’dyndje paska tani”, tha Riçardi. “Mirë pra – sot në mbrëmje atëherë”, i tha Riçardi dhe vazhdoi rrugën, “m’u bë shumë qejfi” (ishte menjëmend ashtu) që takova atë mik të çuditshëm, që s’kishte ndryshuar as një grimë që prej shkollës – një djalosh gungaç buçko atëherë, me paragjykimet që i mbinin edhe nga veshët, por çuditërisht i shkëlqyer – fitoi Njukasëllin. Mirë pra – u largua tani.

Megjithatë, dhe pse Priket Elisi u kthye e pa Dallouejin të tretej tutje, dëshiroi tani të mos e kishte takuar ose të paktën, meqenëse personalisht përherë i kishte pëlqyer, të mos ia kishte dhënë fjalën se do të shkonte në festën e tij.

Dallouej ishte i martuar, bënte festa; ndërsa kjo s’ishte fare në natyrën e tij. I duhej të vishte kostum. Megjithatë, ndërsa po afrohej mbrëmja, ai mendoi, meqenëse i tha dhe nuk donte të tregohej i pasjellshëm, se duhej të shkonte.

Çfarë zbavitjeje e tmerrshme! Ishte edhe Xhojnsoni; nuk u kishte mbetur gjë për t’i thënë njëri-tjetrit. Ai kishte qenë një djalosh mburravec; ishte rritur me ndjesinë e të qenit i rëndësishëm- më shumë nga sa ishte në të vërtetë; nuk kishte një frymë të vetme në atë dhomë që Priket Elisi mund ta njihte. As edhe një. Ndaj dhe, meqenëse nuk mund të largohej menjëherë, pa përshëndetur as Dallouejin, i cili dukej gjithë i zënë me detyrat e mikpritësit, duke u ngutur sa andej-këndej, veshur me një jelek të bardhë, i duhej të qëndronte. Ishte nga ato gjëra që e velerisnin. Mendimi që gra e burra të rritur, të përgjegjshëm, e bënin këtë gjë çdo mbrëmje te jetës së tyre! Vijat thelloheshin në mollëzat e kuqe të rruara, ndërsa ai përkulej kundruall murit tërësisht i heshtur, sepse, edhe pse punonte si kalë, e mbante veten në formë me ushtrime; dhe dukej i vështirë dhe i egër, mu sikur mustaqet t’i kishte të zhytura në akull. Kreshpërohej, kërcëllinte. Kostumi i tij i lirë, e bënte të dukej i shkujdesur, i parëndësishëm, i lënë mënjanë.

Këto zonja e zotërinj delikatë të ngeshëm, llafazanë, të pispillosur, pa pikë ideje në kokë, vazhdonin të flisnin e të shkriheshin gazit; dhe Priket Elisi i vështronte dhe i krahasonte me Brunerat, të cilët, kur fituan çështjen kundër Birrarisë Fener dhe morën dyqind paund zhdëmtim (nuk ishte as gjysma e atyre që duhej të merrnin), shkuan dhe me pesë syresh i blenë atij një orë. Ishte një gjë shumë e hijshme; ishte nga ato veprime që të mallëngjenin, dhe ai u skërmitej më ashpër se kurrë këtyre njerëzve, të pispillosur, cinikë, të suksesshëm dhe krahasonte ndjesinë e tanishme me atë çka ndjeu në orën njëmbëdhjetë të atij mëngjesi, kur zoti dhe zonja Bruner, të dy pleq, të veshur me rrobat më të mira, pleq jashtë mase të respektuar dhe me një pamje të pastër, e kishin lajmëruar për t’i dhënë dhuratën modeste, siç i tha plaku, që rrinte përsosmërisht i drejtuar ndërsa mbante fjalimin e tij, të mirënjohjes dhe respektit për mënyrën shumë të aftë me të cilën ju drejtuat çështjen tonë, dhe zonja Bruner cicëronte se vetëm falë tij, ata ndiheshin ashtu. Dhe ata e vlerësonin thellësisht bujarinë e tij – sepse, sigurisht, ai nuk u kishte marrë para.

Dhe pasi ai e mori orën dhe e vuri në mes të oxhakut, ndjeu se do të kishte dashur që askush mos t’ia shihte fytyrën atë çast. Ai për këtë punonte – ky ishte shpërblimi i tij; dhe vështroi nga njerëzit që tani ishin para tij dhe iu bë sikur ata kërcenin rreth atij çasti në zyrat e tij dhe mburreshin dhe ndërsa përfytyrimi u tret – Brunerët u tretën – aty mbeti vetëm ai, si i lënë jashtë asaj skene, përballë kësaj popullsie armiqësore, një njeri krejtësisht i rëndomtë, i pasofistikuar, njëri prej atyre njerëzve (drejtoi trupin) të veshur shumë keq, duke hedhur shikime inatçore, pa farë atmosfere apo hirë-sie ngërthyer, një burrë që nuk ia dilte dot të fshihte ndjenjat e veta, një burrë i zakonshëm, një qenie njerëzore e rëndomtë, në luftë kundër të keqes, korrupsionit, pamëshirës së shoqërisë. Por nuk duhej t’ua hidhte më vështrimin. Tani vuri gjyzlykët dhe filloi të qëmtonte pikturat. Lexoi titujt e një rreshti librash; më së shumti poezi. Do të kishte dashur shumë të lexonte sërish disa nga të preferuarit e tij të vjetër – Shekspir, Dikens – do të donte të kishte aq kohë sa të kthehej një herë nga Galeria Kombëtare, por nuk mundte – jo, s’kishte mundësi.

Vërtet që nuk mundte – me botën katandisur asisoj. Jo kur njerëzit kërkonin gjatë gjithë ditës ndihmën tënde, thërrisnin haptas për ndihmë. Kjo nuk ishte kohë për gjëra luksi. Vështroi nga kolltukët e trashë dhe thikat e letrës dhe librat e trashë, tundi kokën, duke ditur se vetë nuk do të kishte kurrë kohë, ishte i lumtur të mendonte se s’do t’ia bënte kurrë zemra ta kishte të vetin një luks të tillë. Njerëzit do të tronditeshin po të mësonin se sa e blinte ai duhanin; se i merrte rrobat hua. Ekstravaganca e tij e vetme, ishte jahti i vogël në Norfolk Brouds. Dhe vetëm kaq ia kishte lejuar vetes. Një herë në vit të paktën ai u ikte të gjithëve dhe shtrihej në fushë me kurriz. Mendoi se sa do të tronditeshin – këta njerëz sqimatarë – po të merrnin vesh sa kënaqësi i lejonte vetes, sepse ai ishte aq me të vjetrën, sa t’i jepte rëndësi dashurisë për natyrën; pemët dhe fushat që ai i njihte qysh fëmijë.

Këta njerëz sqimatarë do të tronditeshin. Vërtet, po rrinte aty dhe pasi hoqi gjyzlykët dhe i futi në xhep, ndjeu se çast pas çasti po bëhej më tronditës. Dhe ishte një ndjenjë shumë e pakëndshme. Ai nuk e ndjente këtë – që e dashuronte njerëzimin, që paguante vetëm-se pesë pensë ounsin për duhanin dhe e dashuronte natyrën – natyrisht dhe qetësisht. Secila nga këto kënaqësi, ishte shndërruar në protestë. Ai besonte se këta njerëz që i përçmonte bënin që ai të qëndronte në këmbë, të mbante fjalim dhe të justifikohej. “Jam një njeri i rëndomtë”, vazhdonte të thoshte. Dhe ajo që tha më pas, ishte shumë e turpshme për të që ta thoshte, por prapë e tha. “Unë kam bërë më shumë për sojin tim në një ditë nga ç’keni bërë ju në gjithë jetën tuaj”.

Vërtet, nuk mundi ta përmbante; vazhdonte të ndërmendte çast pas çasti, si atëherë kur Brunerat i dhanë orën – ai vazhdonte t’i ndërmendte vetes gjërat e këndshme që kishin thënë njerëzit për njerëzillëkun, bujarinë e tij, si i kishte ndihmuar. Ai vazhdonte ta shihte veten si shërbyesi i mençur e tolerant i njerëzimit. Dhe do të donte t’i përsëriste këto lavde me zë. Ishte e pakëndshme -që ndjesia e mirësisë së tij duhej të ziente veçse brenda tij. Ishte akoma më e pakëndshme që s’mund t’ia thoshte askujt çfarë flisnin njerëzit për të. Falë Zotit, vazhdonte të thoshte ai, nesër do të kthehem në punë; dhe prapë, vazhdonte të ishte i pakënaqur, thjesht të dilte nga ajo derë e të shkonte në shtëpi. Ai duhej të rrinte, duhej të rrinte deri kur të përligjte veten. E si mund ta bënte? Në atë dhomë plot me njerëz, ai nuk njihte një frymë të vetme se cilës t’i fliste. Më në fund, iu afrua Riçard Dallouej.

“Dua të të njoh me zonjushën O’Kifi”, i tha. Zonjusha O’Kifi e pa në dritë të syrit. Ishte një grua gati arrogante, me sjellje të vrazhda, në të tridhjetat.

Zonjusha O’Kifi donte një akullore ose diçka për të pirë. Dhe arsyeja pse ajo ia kërkoi Priket Elisit këtë me një sjellje që atij iu duk mendjemadhe dhe e pajustifikueshme, ishte se asaj pasditeje të nxehtë ajo kishte parë një grua dhe dy fëmijë shumë të varfër, shumë të lodhur, të ngjeshur pas parmakëve të një sheshi, duke zgjatur kokat brenda. S’mund t’i linin të hynin? Kishte menduar, me keqardhjen që i ishte ngritur suvalë; ziente nga zemërimi. Jo, e qortoi veten fill pas një çasti, ashpërsisht, si të grushtonte veshët e vet. Këtë nuk mund ta bënte dot as forca e krejt botës. Ndaj dhe ajo mori topin e tenisit dhe e gjuajti mbrapsht. Këtë nuk mund ta bënte dot as forca e krejt botës, tha ajo me tërbim, ndaj dhe po i thoshte si me urdhër, burrit të panjohur:

“Më sill një akullore”.

Që para se ta hante të gjithën, Priket Elisi, në këmbë para saj, me duart bosh, i tha se nuk kishte qenë në ndonjë festë qysh para pesëmbëdhjetë vjetësh; i tha se kostumin ia kishte marrë hua kunatit; i tha se nuk i pëlqenin gjëra të tilla dhe do të ishte lehtësuar shumë po t’i kishte thënë edhe tjetrën, se ai ishte një njeri i rëndomtë, të cilit qëlloi t’i pëlqenin njerëzit e zakonshëm, dhe pastaj do t’i kishte thënë (e sigurisht, më pas do t’i kishte ardhur turp) për Brunerët dhe për orën, por ajo e pyeti:

“A e keni parë “Shtrëngatën”?”, dhe më pas (sepse ai nuk e kishte parë “Shtrëngatën”), a e kishte lexuar njëfarë libri? Prapë jo, dhe, këtu uli akulloren poshtë, a lexonte ndonjëherë poezi?

Dhe Priket Elisi, duke ndjerë t’i lindte diç përbrenda që do t’ia këpuste kokën kësaj gruaje, do ta bënte viktimë, do ta masakronte, e çoi të ulej tej, atje ku nuk do t’i ndërpriste kush, në dy karrige, në kopshtin e zbrazët, sepse të gjithë ishin lart, vetëm ata mund të ndjenin zukamën dhe mërmërimën dhe dërdëllitjen dhe tringëllimën, si shoqërimi i çmendur i ndonjë orkestre fantazmë i një apo dy maceve që arratisen përmes barit, dhe lëkundjes së gjetheve, dhe muzikës së verdhë e të kuqe të vallëzimit, ishte fillimi i diçkaje shumë të njëmendtë, dhe plot me vuajtje.

“Sa e mrekullueshme!”, tha zonjushë O’Kifi.

Oh, ishte e mrekullueshme, kjo ngastër e vogël bari, me kullat e Uestminsterit grumbulluar rreth, të zeza, të lartuara në qiell, fill pas dhomës së ndenjjes; u bë qetësi pas asaj zhurme. Tek e fundit, ata këtë e kishin – gruaja e lodhur, fëmijët.

Priket Elisi ndezi llullën. Kjo do ta trondiste zonjushën; e mbushi me duhan të fortë – pesë pensë e gjysmë peni për ouns. Mendoi çastin kur do të shtrihej në varkën e tij duke tymosur, gati-gati e shihte veten, i vetëm, që pinte duhan në ajër të hapur. Sepse gjithë kohës sonte ai vazhdonte ta kishte mendjen se si do të kishte qenë po ta kishin parë këta njerëz. Ai i tha zonjushës O’Kifi, ndërsa ndizte fijen e shkrepëses në shuallin e çizmes, se nuk shihte ndonjë bukuri të spikatur këtu jashtë. “Ndoshta”, ia ktheu zonjusha O’Kifi, “juve s’ju intereson bukuria”. (I kishte thënë se nuk e kishte parë “Shtrëngatën”; se nuk kishte lexuar libra; dukej i mbajtur keq, gjithë mustaqe, mjekër dhe me orë me zinxhir argjendi.) Ajo mendonte se për këtë nuk duhej të paguaje asnjë peni; muzeumet vizitohen pa pagesë, edhe Galeria Kombëtare po ashtu; edhe vendi. Sigurisht ajo i dinte vërejtjet – larja, gatimi, fëmijët; por thelbi i gjërave, ajo që të gjithë kishin frikë ta thoshin, ishte se lumturia është shumë e lirë. Mund ta bësh tënden për hiçgjë. Bukurinë. Pastaj Priket Elisi i hapi rrugë – kësaj gruaje të zbehtë, të vrazhdë, arrogante. Ai i tha, duke tymosur duhanin e fortë, se çfarë kishte bërë atë ditë. Zgjimi në gjashtë; intervista; kishte nuhatur tubacionet në një lagje të ndyrë; pastaj në gjykatë.

Këtu ngurroi, me dëshirën t’ia thoshte apo jo disa nga veprimet e veta. Po e shtypte këtë dëshirë dhe sa vinte e bëhej më thumbues. Tha se i vinte për të vjellë kur dëgjonte gra të veshura e të ushqyera mirë (ajo përdrodhi buzët, sepse ishte e hajthme dhe fustanin nuk e kishte sipas normës) të flisnin rreth bukurisë. “Bukuria!”, tha ai. Frikohej mos nuk e kuptonte dot të bukurën të ndarë nga qeniet njerëzore.

Kështu që po shihnin me inat kopshtin e zbrazët, ku dritat lëkundeshin dhe një mace rrinte ndërdyshas mu në mes të tij, me kthetrën në ajër.

Bukuria e ndarë nga qeniet njerëzore? Ç’donte të thoshte me këtë? pyeti ajo papritur.

Po ja, këtë: me një irritim që rritej gjithë e më shumë, ai i tregoi zonjushës historinë me Brunerët dhe orën, pa mbajtur fshehur edhe krenarinë e vet. Kjo ishte e bukur, i tha ai.

Ajo nuk kishte fjalë të cilësonte tmerrin që i shkaktoi historia e tij. Fillimisht, mendjemadhësia; më pas paturpësia e tij, kur bëhej fjalë për ndjenjat njerëzore; ishte blasfemi; asnjë njeri në botë nuk ka përse të tregojë ndonjë rast që e duan sojin e tyre. Por, ndërsa ai e tregonte – se si plaku ishte ngritur në këmbë dhe kishte mbajtur një fjalim – asaj i rrodhën lotët prej sysh; ah, sikur t’ia thoshin edhe asaj ato fjalë! Por menjëherë më pas ajo ndjeu se ishte pikërisht kjo që e kishte dënuar njerëzimin përjetësisht; s’do arrinin kurrë më larg se disa skena prekëse me ora; Brunerë që u mbajnë fjalime Priket Elisëve, dhe Priket Elisë që do të thonë gjithmonë

se sa e duan sojin e tyre; do të jenë përherë të përtueshëm, të kompromentueshëm dhe të frikur nga bukuria. Prandaj dhe shpërthenin revolucionet; nga dembelizmi dhe frika dhe dashuria e skenave prekëse. Por prapë, ky njeri mori kënaqësi nga Brunerët e vet; dhe ajo ishte e dënuar të vuante në jetë të jetëve nga gratë shumë shumë të varfëra, të cilat nuk i lejonin në sheshet e tyre. Kështu po rrinin në heshtje. Që të dy ishin shumë të palumtur. Sepse Priket Elisi nuk u lehtësua aspak nga ato çka tha; në vend që t’i nxirrte gjembin zonjushës, ia kishte ngulur më thellë; lumturia e tij e mëngjesit ishte rrënuar. Zonjusha O’Kifi ishte mërzitur e pështjelluar; ishte e përbaltur në vend se e pastër. “Druaj se jam një nga ata njerëz shumë të zakonshëm”, i tha ai, duke u ngritur, “që e duan sojin e tyre”.

Pas këtyre fjalëve, zonjusha O’Kifi gati sa s’klithi: “Kështu druaj dhe unë”.

Me urrejtje për njëri-tjetrin, me urrejtje për gjithë shtëpinë plot me njerëz, të cilët ua kishin shkaktuar këtë mbrëmje të dhjmbshme, zhgënjyese, këta dy adhurues të sojit të tyre, u ngritën dhe, pa thënë asnjë fjalë, u ndanë përgjithmonë.

 

 

Web Agency, Digital Agency, Web Development Agency